“…Có lẽ chẳng còn cách nào khác, là Chính phủ Việt Nam phải công
khai thừa nhận với toàn dân, là cách bắt TXT như vậy là sai, là vi phạm luật
pháp Đức, luật pháp quốc tế, và cả luật pháp Việt Nam…”
Cái tên Trịnh Xuân Thanh (TXT) sẽ đi vào lịch sử. Song không phải
vì tội "cố ý làm trái quy định của nhà nước về quản lý kinh tế
gây hậu quả nghiêm trọng", hay vì tội tham nhũng. Dù đã gây ra những
hậu quả rất tệ hại, nhưng trong hàng ngũ các đồng chí thi đua phá phách -
vơ
vét, thì tầm vóc của Thanh vẫn còn khá khiêm tốn. So với các đại ca thì Thanh mới
như "trẻ nhỏ đua đòi". Còn so với mấy bố già thì Thanh
càng chưa thể sánh ngang vai trên con đường hại dân hại nước. Bởi thế, khi các
đại ca và bố già vẫn nhởn nhơ ngoài vòng pháp luật, thậm chí còn vắt vẻo trên đỉnh
cao quyền lực, thì chắc Thanh cũng khó cam lòng "đầu thú".
Thiên hạ sẽ dùng tên TXT để đề cập một diễn biến hiếm có trong lịch
sử ngoại giao, mà đọng lại là hình hài đích thực của kiểu pháp quyền sản xuất tại
Việt Nam. Vốn dĩ, thi hành công vụ kiểu giang hồ là chuyện thường ngày ở xứ "dân
chủ vạn lần tư bản". Song lần này đặc sản "luật rừng" được
xuất khẩu sang khối Cộng đồng chung Châu Âu, và công diễn giữa trung tâm Thủ đô
Berlin của Cộng hòa Liên bang Đức.
Sau mười ngày điều tra và cân nhắc thận trọng, ngày 2/8/2017 Bộ
Ngoại giao CHLB Đức đã ra thông cáo báo chí, trong đó khẳng định:
"Việc bắt cóc công dân Việt Nam Trịnh Xuân Thanh trên lãnh thổ
Đức là sự vi phạm trắng trợn chưa từng có đối với luật pháp Đức và luật pháp quốc
tế."
"Chính phủ Liên bang Đức đòi hỏi, rằng ông Trịnh Xuân Thanh
có thể quay lại Đức ngay lập tức, để cả đề nghị dẫn độ và đơn xin tỵ nạn đều có
thể được xem xét đến cùng đúng theo trình tự pháp lý."
Chiều hôm sau, ngày 3/8/2017, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt
Nam Lê Thị Thu Hằng nói:
"Liên quan đến phát biểu của Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Đức
xung quanh vụ việc Trịnh Xuân Thanh, tôi lấy làm tiếc về phát biểu ngày mùng 2
tháng 8 của Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Đức."
Vâng, "tiếc" về "phát
biểu của người phát ngôn Bộ Ngoại giao Đức".Như thể phật ý, vì phát
biểu của phía Đức có điều gì sai trái, hay không hợp lý. Khi phóng viên nước
ngoài hỏi "Việt Nam có xác nhận lời cáo buộc bắt cóc Trịnh Xuân
Thanh không", thì bà Hằng trích dẫn:
"Theo thông báo ngày 31 tháng 7 của Bộ Công an Việt Nam
thì ông Trịnh Xuân Thanh đã ra trình diện và đầu thú."
Vậy là nhà cầm quyền Hà Nội không trực tiếp bác bỏ cáo buộc bắt
cóc TXT của phía Đức (vì "ra trình diện và đầu thú" không
có nghĩa là trước đấy không bị bắt cóc). Song cũng không công khai thừa nhận và
chẳng có hồi đáp chính thức về cáo buộc của phía Đức. Có lẽ vì thế, Bộ trưởng
Ngoại giao Đức Sigmar Gabriel đã phải nhấn mạnh (trong bài trả lời phỏng vấn
đăng trên báo Stuttgarter Nachrichten ngày 6/8/2017):
"Hành vi của mật vụ Việt Nam trên lãnh thổ Đức là hoàn toàn
không chấp nhận được. Tôi muốn nói hết sức rõ ràng rằng: Chúng tôi không bao giờ
chấp nhận trò ấy, và cũng sẽ chẳng để yên việc ấy."
Trong khi nhà cầm quyền Hà Nội làm thinh, thì dư luận người Việt
trên thế giới ảo cực kỳ sôi động. Người thì phê phán chính quyền Hà Nội, người
lại tỏ ra đồng tình. Số đồng tình dựa trên niềm tin chân chất, rằng việc bắt
cóc TXT (nếu có) là cần thiết cho nỗ lực chống tham nhũng. Và rằng động cơ của
thế lực ra lệnh bắt cóc TXT chỉ đơn thuần là nghiêm trị kẻ tham nhũng. Còn tính
hợp pháp của hành vi bắt cóc ư? "Mục đích biện minh cho phương tiện." Vả
lại, "thế giới" cũng làm thế cả. Có điều, khi xòe
tay điểm danh để chứng minh hùng hồn, rằng việc chính quyền một nước tổ chức bắt
cóc ở nước ngoài vì mục đích tử tế là thông lệ quốc tế, thì chỉ duỗi được vài
ngón. Còn ngón tiếp theo thì tần ngần, chẳng biết chỉ về đâu. Thử hỏi, bắt cóc
kiểu ấy là hành xử bất thường của vài siêu cường, mà cộng đồng đành phải cắn
răng chịu đựng? Hay của nhà nước đại diện cho dân tộc đã từng bị vùi dập trước
sự làm ngơ của các cường quốc, tới mức hậu thế vẫn còn cảm thấy mắc nợ? Hay của
mấy nhà cầm quyền mà thế giới văn minh phỉ nhổ?
Điều đáng bàn là có "một bộ phận không nhỏ" chỉ
trích mạnh mẽ phản ứng của phía Đức. Họ cho rằng phía Việt Nam hành động như vậy
là đúng, nên phía Đức phát ngôn như vậy là sai. Thậm chí cho rằng "Đức...
dung dưỡng cho một tên tội phạm như Trịnh Xuân Thanh", và lên
án "thói đạo đức giả của nhà cầm quyền Berlin". Những
chỉ trích nặng nề kiểu ấy không chỉ được đăng trên các trang cá nhân, mà trên cả
báo quốc doanh, chẳng hạn bài "Vụ Trịnh Xuân Thanh về nước đầu
thú: Bộ Ngoại giao Đức hồ đồ hay mua phiếu?" – đăng ngày
18/08/2017 trên Tuần báo Văn nghệ của Liên hiệp các Hội Văn học Nghệ thuật
Thành phố Hồ Chí Minh.
Thật khó dung hòa giữa tư duy pháp quyền "vùng sâu
vùng xa"với tư duy pháp quyền kiểu Đức. Vốn cả đời chung sống với luật
rừng và tiếp xúc với lối hành xử giang hồ của quan chức bản địa, nên tưởng rằng
như vậy mới hợp lẽ tự nhiên. Thành thử khó chấp nhận lối tư duy pháp lý xa lạ,
máy móc của "bọn Tây". Cũng giống như trai bản, quen đi
rừng phạt cây mà tiến, nay lạc vào đô thành thì khó chịu với đèn đỏ đèn vàng, bởi
cho rằng chúng cản trở giao thông.
Nếu những ý kiến ấy chỉ thể hiện tư duy quần chúng, thì phải tôn
trọng quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí của họ. Nhưng trong số đó có cả ý kiến
từ giới luật sư. Với những lập luận pháp lý tưởng chừng rất vững chắc, nhưng tiếc
rằng lại sai. Vì vậy, tôi viết bài này để trao đổi, với hy vọng làm rõ hơn một
số cơ sở pháp lý của vụ việc, để từ đó mà hiểu đúng và có cách ứng xử hợp lý.
Nội dung tiếp theo được chia thành 5 phần.
Phần I, với tiêu đề "Hạn chế quyền lực trong nhà nước
pháp quyền", trình bày 3 vụ việc đặc biệt đã từng diễn ra ở CHLB Đức.
Nhằm minh họa về sự hạn chế quyền lực đối với cơ quan đứng đầu nhà nước (I.1. Vụ
cấm NPD hoạt động), đối với người thi hành công vụ (I.2. Vụ án Daschner), và
khó khăn gặp phải trong việc dẫn độ (I.3. Vụ án Haikel S.) tại một nhà nước
pháp quyền đích thực. Qua đó, có thể thấy ở Đức, không phải các cơ quan nhà nước
(dù ở cấp cao nhất) muốn làm gì cũng được, mà phải nghiêm ngặt tuân theo những
quy định của pháp luật. Từ đấy có thể hiểu và thông cảm với cách xử sự thận trọng
của phía Đức đối với yêu cầu dẫn độ TXT. Hơn nữa, để đạt được hiệu ứng tâm lý,
sẽ được viết trong phần I.4.
Phần II, với tiêu đề "Dẫn độ đâu dễ",
trình bày 4 điều kiện luật định của Liên bang Đức cho việc dẫn độ. Đó là điều
kiện tương thích về tội danh (II.1), điều kiện không được kết án tử hình
(II.2), điều kiện về xét xử công bằng (II.3), và cấm dẫn độ đối với hành vi
liên quan tới chính trị (II.4). Phân tích sẽ chỉ ra ràng buộc pháp luật khiến
phía Đức rất khó chấp nhận dẫn độ TXT.
Phần III, với tiêu đề "Xử sự trong hoàn cảnh khó xử",
trình bày một số trao đổi về cách xử sự phù hợp với hoàn cảnh khó khăn và một số
đánh giá về cách ứng xử đã diễn ra trên thực tế.
Phần IV, với tiêu đề "Cách nào chữa cháy",
thảo luận về 4 phương án có thể áp dụng để giải quyết khủng hoảng hiện nay. Đó
là "phương án kiên định nói thật" (IV.1), "phương
án kiên định nói dối" (IV.2), "phương án thành khẩn
hối lỗi" (IV.3), và "phương án cùng thắng" (IV.4).
Phần V, với tiêu đề "Mấy điều cần chốt lại",
viết mấy ý vắn tắt về quan điểm chống tham nhũng (V.1), đánh giá về vụ TXT
(V.2), và mấy lời nhắn nhủ tới dư luận (V.3).
Bài viết này được trình bày theo phong cách của một công trình
nghiên cứu. Nên chỉ phù hợp với những người có thể đầu tư thời gian đọc kỹ và
nghiền ngẫm, để hiểu các thông điệp muốn gửi gắm. Nó nặng về lý luận, nên khô
khan, không phù hợp với nhu cầu giải trí, hay chia sẻ cảm xúc. Bài viết không
điểm lại diễn biến của sự kiện, cũng không trình bày lại các kết quả điều tra.
Và không chỉ đóng khung trong vụ TXT. Chính vì vậy mới chọn tiêu đề "Một
số điều cần trao đổi nhân vụ Trịnh
Xuân Thanh", chứ không phải "... về vụ
Trịnh Xuân Thanh".
I. Hạn chế quyền lực trong nhà nước pháp quyền
I.1. Vụ cấm NPD hoạt động
NPD (Nationaldemokratische Partei Deutschlands, Đảng Dân chủ Quốc
gia Đức) là một đảng cực hữu, dân tộc cực đoan, được thành lập năm 1964. Theo
đánh giá của nhiều nhà khoa học chính trị, của nhiều sử gia và của Tòa án Hiến
pháp Liên bang Đức, thì NPD gần gũi với NSDAP(Nationalsozialistische Deutsche
Arbeiterpartei, Đảng Công nhân Xã hội chủ nghĩa Quốc gia Đức, thường được gọi tắt
là Đảng Quốc Xã, hay Đảng Nazi).
Ngày 30/1/2001, Chính phủ Liên bang Đức (Bundesregierung) đã kiến
nghị Tòa án Hiến pháp Liên bang (Bundesverfassungsgericht) cấm NPD hoạt động.
Ngày 30/3/2001 Quốc hội (Bundestag) và Hội đồng Liên bang Đức (Bundesrat) cũng
kiến nghị như vậy một cách độc lập. Nhưng kiến nghị này đã vấp phải bê bối đặc
tình (V-Mann-Skandal), vì chứng cứ mà các bên kiến nghị sử dụng, để chứng minh
tính vi hiến của NPD, chủ yếu dựa trên thông tin của các đặc tình, do Cơ quan Bảo
vệ Hiến pháp cài trong bộ máy NPD. Tháng 10/2002, Tòa án Hiến pháp Liên bang tiến
hành phỏng vấn để xác định tầm ảnh hưởng của các đặc tình, nhưng bên đưa kiến
nghị từ chối cung cấp danh tính của các đặc tình, với lý do bảo vệ nguồn tin.
Vì vậy, 3 (trong số 7) thẩm phán tham gia xét xử cho rằng có yếu tố cản trở xét
xử (Verfahrenshindernis), và sử dụng quyền phủ quyết để chấm dứt việc xem xét.
Lập luận của họ là "thiếu khoảng cách với nhà nước" (fehlende
Staatsferne). Thuật ngữ này chỉ việc chính các đặc tình của Cơ quan Bảo vệ
Hiến pháp (tức của nhà nước) đã nhúng tay vào việc tạo ra hình ảnh vi hiến của
NPD. 4 thẩm phán còn lại muốn đến khi xét xử chính thức mới xác định tầm ảnh hưởng
của các đặc tình đối với nghi vấn vi hiến của NPD. Tuy đó là ý kiến của đa số,
nhưng vẫn chưa đủ, vì theo Điều 15 Khoản 4 của Luật Tòa án Hiến pháp Liên bang,
thì phải cần đa số 2/3 cho biểu quyết ấy. Vì vậy, ngày 18/3/2003, Tòa án Hiến
pháp Liên bang đã thông báo không tiếp tục xem xét vụ kiến nghị cấm NPD hoạt động.
Tháng 12/2012, sau khi các Bộ trưởng Nội vụ của tất cả các Bang biểu
quyết nhất trí, Hội đồng Liên Bang lại kiến nghị Tòa án Hiến pháp Liên bang cấm
NPD hoạt động. Ngày 17/1/2017, Tòa án Hiến pháp Liên bang ra phán quyết, trong
đó xác định NPD là vi hiến, có bản chất gần với Chủ nghĩa Xã hội Dân tộc(Chủ
nghĩa Quốc Xã, Nationalsozialismus). Tuy nhiên, Tòa cho rằng đảng này không có
khả năng đe dọa thực sự nền dân chủ. Chánh án nói: "Hiện nay còn
thiếu chứng cứ cụ thể có trọng lượng, có thể cho thấy, hoạt động của nó có thể
dẫn đến thành công." Vì vậy, Tòa án Hiến pháp Liên bang không cấm
NPD hoạt động.
Ví dụ về thất bại trong việc kiến nghị cấm NPD hoạt động cho thấy:
Quốc hội, Hội đồng Liên bang và Chính phủ Liên bang Đức cũng đành bất lực trước
quyết định của Tòa án Hiến pháp Liên bang Đức.
I.2. Vụ án Daschner
Đó là vụ án hình sự xử nghi án "xúi dục cấp dưới phạm
tội hình sự" (Verleitung eines Untergebenen zu einer
Straftat, Điều 357 Bộ luật Hình sự Đức) đối với ông Wolfgang Daschner,
và "cưỡng bức" (Nötigung, Điều 240 Bộ luật
Hình sự Đức) đối với ông Ortwin Ennigkeit. Xuất phát điểm là vụ bắt cóc và giết
hại Jakob von Metzler (11 tuổi)vào năm 2002, mà thủ phạm là Magnus Gäfgen.
Khi bị bắt, Magnus Gäfgen thừa nhận đã bắt cóc, nhưng lại không chịu
khai ra nơi dấu Jakob von Metzler. Lo lắng cho mạng sống của nạn nhân, Wolfgang
Daschner (Phó Giám đốc Cảnh sát Thành phố Frankfurt am Main) đã quyết định,
thông qua sĩ quan cảnh sát dưới quyền là Ortwin Ennigkeit, để dọa thủ phạm, rằng
sẽ tiến hành cưỡng bức. Theo tố cáo của Gäfgen, hắn đã bị đe dọa, rằng sẽ phải
chịu đau đớn chưa từng nếm trải; rằng một chuyên gia cảnh sát về món đòn ấy
đang trên trực thăng, bay đến đây để ra tay thực hiện; và rằng sẽ nhốt hắn
chung với hai gã da đen có nhu cầu sinh lý... Ennigkeit khẳng định không hề
dùng chuyện "chuyên gia tra tấn" và "hai
gã da đen" để đe dọa, mà chỉ cố gắng thuyết phục thủ phạm.
Việc đe dọa (nếu có) đã không đem lại kết quả như mong muốn. Sau
khi Gäfgen khai ra chỗ dấu nạn nhân, cảnh sát đến nơi thì chỉ tìm được thi thể
của cậu bé, đã bị thủ phạm giết chết từ trước. Gäfgen đã bị kết án tù chung
thân. Tuy nhiên, khi đã yên vị trong tù, hắn đã khởi kiện hai vị công chức.
Phía công tố đề nghị phạt cảnh cáo, phạt tiền. Phía luật sư bào chữa đề nghị trắng
án.
Ngày 20/12/2004, Tòa án Frankfurt am Main tuyên bố có tội và tuyên
phạt Wolfgang Daschner 10.800 Euro (90 ngày lương ở mức 120 Euro/ngày) và
Ortwin Ennigkeit 3.600 Euro (60 ngày lương ở mức 60 Euro/ngày), nhưng chỉ phải
trả nếu sẽ phạm tội trong vòng một năm.Mức án trên được đánh giá là nhẹ, vì Bộ
luật Hình sự Đức quy định tối thiểu 6 tháng tù giam cho loại tội này.
Cơ sở hiến định của bản án được quy định tại Chương I, Điều 1, Khoản
1 của Luật Cơ bản (Hiến pháp Đức):
"Phẩm giá con người là bất khả xâm phạm. Tôn trọng và bảo vệ
nó là nhiệm vụ của mọi quyền lực nhà nước."
Hiến pháp 2013 của CHXHCN Việt Nam ũng có quy định tương ứng tại
Điều 20 Khoản 1:
"Mọi người có quyền bất khả xâm phạm về thân thể, được pháp
luật bảo hộ về sức khoẻ, danh dự và nhân phẩm; không bị tra tấn, bạo lực, truy
bức, nhục hình hay bất kỳ hình thức đối xử nào khác, xâm phạm thân thể, sức khỏe,
xúc phạm danh dự, nhân phẩm."
Cơ sở pháp lý quốc tế là quy ước "tuyệt đối cấm tra
tấn"(absolute prohibition of torture), được quy định tại Điều
2 của Công ước chống Tra tấn của Liên Hiệp Quốc:
"1. Mỗi quốc gia thành viên phải thực hiện các biện pháp lập
pháp, hành pháp, tư pháp, hay các biện pháp hiệu quả khác để ngăn chặn các hành
vi tra tấn trên bất cứ khu vực lãnh thổ nào thuộc quyền tài phán của mình.
2. Không có bất kỳ hoàn cảnh ngoại lệ nào, cho dù là trong tình trạng
chiến tranh, hoặc đang bị đe doạ bởi chiến tranh, mất ổn định chính trị trong
nước, hoặc bất kỳ tình trạng khẩn cấp nào có thể được viện dẫn để biện minh cho
việc tra tấn.
3. Mệnh lệnh của quan chức hay của cơ quan có thẩm quyền cấp trên
không thể được viện dẫn để biện minh cho việc tra tấn."
CHLB Đức đã ký Công ước chống Tra tấn của Liên Hiệp Quốc vào ngày
13/10/1986 và phê chuẩn vào ngày 1/10/1990. Việt Nam cũng đã ký Công ước chống
Tra tấn của Liên Hiệp Quốc vào ngày 7/11/2013 và phê chuẩn vào ngày 5/2/2015.
Cơ sở hiến định thì khá giống nhau. Cơ sở pháp lý quốc tế thì cùng
chung. Vậy tại sao khoảng cách thực thi của hai quốc gia lại lớn như giữa thiên
đường và địa ngục? Cái khoảng cách siêu vũ trụ ấy hình thành do một sự khác
nhau "nho nhỏ": CHLB Đức đã ký và phê chuẩn thì thực hiện
nghiêm chỉnh. Còn CHXHCN Việt Nam thì có ký và phê chuẩn cũng bằng không. Phải
chăng chỉ để phục vụ "công tác" đối ngoại? Hay còn
phải đợi Chính phủ ban hành nghị định, rồi lại đợi tiếp bộ nào đó ban hành
thông tư hướng dẫn, sau đấy mới được phép thi hành?
Đưa vụ án Daschner vào bài viết này để thấy được, cái quan niệm về
cách cư xử chuẩn mực đối với người bị bắt, với bị can, bị cáo và tù nhân trên đất
Việt khác rất xa so với ở xứ người. Nên cũng đừng đòi người ta phải mặc nhiên
thừa nhận những điều mình nghĩ, mình làm. Hơn nữa, nhận thức được tầm hạn chế
tư duy của bản thân, để mà điều chỉnh dần, nếu muốn hòa nhập với thế giới văn
minh.
Cũng để những ai mang danh thi hành công vụ của Nhà nước CHXHCN Việt
Nam nghiêm túc xem lại cách hành xử bấy lâu nay của bản thân và đồng đội.
Và để dân lành đất Việt chạnh lòng bừng tỉnh nhìn nhau: Chúng ta
có nên tiếp tục nhẫn nhịn nữa hay không?
I.3. Vụ án Haikel S.
Haikel S. là một tên khủng bố người Tunisia
thuộc dòng IS (Nhà nước Hồi giáo). Dưới một cái tên giả, hắn đến Đức và xin tị
nạn vào năm 2015. Năm sau, người ta mới phát hiện ra hắn đã từng sống ở Đức
trong thời gian 2003 - 2013, đã có tiền án và bị truy nã từ năm 2008. Do bị cáo
buộc tham gia tổ chức tấn công Bảo tàng Quốc gia ở Thủ đô Tunis của Tunisia vào
ngày 18/3/2015 (giết chết 19 khách du lịch nước ngoài, một cảnh sát và một người
dân Tunisia, đồng thời làm bị thương hơn 50 người khác), tháng 9/2016 hắn bị
phía Đức tạm giam để chờ dẫn độ, theo đề nghị truy nã của phía Tunisia. Nhưng rồi
lại được thả ra, vì phía Tunisia chưa chuyển cho phía Đức lệnh truy nã. Trong
khuôn khổ một chiến dịch truy quét với sự tham gia của 1.100 cảnh sát, hắn lại
bị bắt vào ngày 1/2/2017, với nghi án chuẩn bị một số cuộc tấn công ở Đức, dưới
danh nghĩa ủng hộ tổ chức khủng bố IS và cầm đầu một mạng lưới Hồi giáo cực
đoan.
Với một đối tượng quá nguy hiểm như vậy, thì
đương nhiên không chỉ giới cầm quyền Đức, mà cả người dân Đức cũng chẳng muốn
cưu mang, chứa chấp. Nên đề nghị dẫn độ của phía Tunisia như một cơ hội Trời
cho, tất nhiên phải cố mà tận dụng. Tháng 4/2017 Tòa án Hành chính phán quyết
được phép dẫn độ hắn về Tunisia, nếu Chính phủ Tunisia đảm bảo hắn sẽ không bị
xử tử hình. Vậy là hắn được đưa lên máy bay vào ngày 22/3/2017 để dẫn độ về
Tunisia. Nhưng trước khi máy bay cất cánh, hắn lại được đưa ra khỏi máy bay. Lý
do ư? Vì hắn mới nộp đơn xin tị nạn (lần thứ hai), do nguy cơ bị tra tấn và
lĩnh án tử hình ở Tunisia. Và luật sư của hắn có kiến nghị khẩn, đề nghị tòa án
dừng việc dẫn độ. Do đơn xin tị nạn của hắn chưa xử lý xong, nên việc dẫn độ đã
bị dừng lại. Sau đó, Tòa án Hành chính Frankfurt am Main đã ra phán quyết:
Không được dẫn độ hắn về Tunisia, với lý do phía Tunisia đã không đưa ra cam kết
sẽ không xử tử hình hắn.
Phán quyết ấy đã khiến nhiều người Đức bất
bình và thất vọng, nhưng không thể bác bỏ cơ sở pháp lý mà thẩm phán đã viện dẫn.
Vào lúc mà TXT đã "về đầu thú" ở Hà Nội, chính quyền
Bang Hessen vẫn quyết tâm trục xuất Haikel S. Bộ Nội vụ Bang Hessen định dựa
trên Điều 58a của Luật Cư trú, cho phép trục xuất người nước ngoài "nhằm
phòng trừ nguy cơ đặc biệt đối với an ninh của CHLB Đức hay nguy cơ khủng bố",
mà không cần báo trước. Liệu họ sẽ được toại nguyện hay không? Chưa chắc.
Đây là một ví dụ, cho thấy không phải chính
quyền Đức muốn làm việc gì cũng được, kể cả những việc rất chính đáng và cần
thiết. Trong một nhà nước pháp quyền đích thực như CHLB Đức, thì chính quyền
cũng không thể lấn át tòa án, còn tòa án thì chỉ dựa vào luật pháp để ra phán
quyết mà thôi.
I.4. Thêm lời chú thích
Có lẽ 3 ví dụ nêu trên khá khó hiểu đối với
nhiều người sinh sống ở Việt Nam. Nếu quả như vậy thì tốt, vì mục đích của phần
I không phải để mọi người đọc đều hiểu, mà muốn để lại ấn tượng
khó hiểu, mặc dù cũng mường tượng được, có lẽ họ có lý của
họ. Để làm gì? Để đem lại cho bạn đọc trên đất Việt một cảm giác lạ lẫm,
khi bước vào một thế giới pháp lý, mà mình khó tưởng tượng được. Để rồi hiểu
ra, khoảng cách pháp quyền giữa xã hội Việt Nam và xã hội Đức không thể hoán đổi
từ khoảng cách không gian (khoảng 8.500 km đường hàng không), mà phải dùng đại lượng thời
gian (tính theo thập niên), thì mới mong ước đoán được độ
chênh lệch giữa hai tầm văn minh pháp quyền. Hiểu thế để
thận trọng hơn khi phê phán, phán xét người ta.
Hơn nữa, cái cảm giác "khó hiểu
những điều có lẽ có lý" sẽ giúp ta nhận ra, mình phải
cần mẫn học hỏi, dày công nghiên cứu, thì mới có thể tiếp cận phần nào kiến thức
mênh mông. Rồi sử dụng Google mà tìm kiếm thông tin cần thiết trên
Internet, để trả lời những câu hỏi nảy sinh. Chẳng hạn:
(1) Với tư cách ba cơ quan quyền
lực nhà nước cao nhất của Liên bang Đức, tại sao Quốc hội, Hội đồng Liên bang
và Chính phủ Liên bang Đức không tự mình ra quyết định cấm NPD hoạt động, mà lại
phải kiến nghị điều đó với Tòa án Hiến pháp Liên bang, để rồi không được chấp
nhận?
(2) Quốc hội có quyền sửa đổi hiến
pháp theo ý mình, thì tại sao lại chịu khoanh tay, để Tòa án Hiến pháp Liên
bang dựa trên hiến pháp hiện hành để bác bỏ cả kiến nghị của chính Quốc hội?
(3) Tại sao Tòa án Hiến pháp Liên
bang Đức lại không chấp nhận kiến nghị cấm NPD hoạt động (mặc dù bản thân Tòa
án cũng xác định NPD là vi hiến, có bản chất gần với Chủ nghĩa Xã hội Dân tộc)?
Thôi, không đặt thêm câu hỏi nữa, cũng không
đưa ra câu trả lời, kẻo lại tước mất niềm vui khám phá của mọi người, khi tự
mình phát hiện ra vấn đề, đặt ra câu hỏi, và tự tìm ra câu trả lời. Để rồi dần
dần ngộ ra những chân lý ẩn sâu nơi thăm thẳm.
Trong nhà nước pháp quyền thì tất thảy đều phải
tuân theo hiến pháp. Nhưng hiến pháp phải xứng đáng là hiến pháp, quy định những
nguyên tắc hợp lý và cơ chế tinh vi, để đảm bảo cho bộ máy xã hội vô cùng phức
tạp có thể vận hành an toàn trong hầu hết mọi trường hợp. Muốn thế, bản hiến
pháp ấy phải được viết ra bởi giới tinh hoa, những trí tuệ kiệt xuất, có đủ hiểu
biết cần thiết và tầm nhìn xuyên thế kỷ, để hiến định không chỉ hiện tại mà cả
tương lai trăm năm của đất nước (xem ví dụ minh họa ở Phụ lục P1). Chứ không phải
được áp đặt bởi thế lực đương quyền. Cũng không phải được nhào nặn thêm bớt bởi
những ông bà mới lõm bõm về kiến thức luật học và còn ngây ngô về tư duy quản
lý nhà nước, vốn được chọn cho đủ màu để tô vẽ bức tranh dân chủ. Một bản hiến
pháp cao siêu như vậy tất nhiên sẽ chứa đựng những điều khoản khiến nhiều người
thấy khó hiểu, hoặc khó chấp nhận hệ quả thực tế của chúng.
Có một vấn đề cần được khẳng định trước khi kết
thúc phần này, kẻo lại nảy sinh suy luận không đúng (từ phán quyết của Tòa án
Hiến pháp Liên bang Đức về việc không cấm NPD hoạt động), rằng bọn cực hữu có
xu hướng phát xít, mà chính quyền Đức còn dung túng bao che, huống hồ loại tham
nhũng như TXT. Không, không thể cho rằng Nhà nước Đức không tích cực chống
phong trào cánh hữu cực đoan có xu hướng phát xít. Nếu không tích cực, thì họ
đã không kiến nghị cấm NPD hoạt động đến hai lần.
Để bớt chút băn khoăn, có thể tham khảo ví dụ
nhỏ sau đây. Ngày 5/8/2017, cảnh sát Đức đã bắt hai khách du lịch người Trung
Quốc (36 và 49 tuổi) và phạt mỗi người 500 Euro (hơn 13 triệu đồng Việt Nam),
do phạm vào tội được quy định tại Điều 86a Bộ luật Hình sự Đức: Sử dụng biểu tượng
của các tổ chức vi hiến. Tại sao? Khi hai tiên sinh dùng điện thoại thông minh
để chụp hình trước tòa nhà Reichstag (Nhà Quốc hội), họ đã cao hứng duỗi tay biểu
diễn kiểu chào Hitler (Hitlergruß). Và đó là một hành vi vi phạm Điều 86a Bộ luật
Hình sự Đức.
II. Dẫn độ đâu dễ
Bao tuyên bố mạnh mẽ được tung lên internet. Nhưng
càng đọc thì càng thấy buồn về cách tư duy và phát ngôn dễ dãi. Chẳng chịu tìm
hiểu, tra cứu cho đến nơi đến chốn, mà đã vội tùy tiện khẳng định như đinh đóng
cột. Cứ như kị sĩ dũng mãnh giương cung, nhưng chẳng quan sát kỹ mục tiêu, nên
mũi tên vút bay rồi lạc xa chân lý.
Có ý kiến cho rằng:
"Việt Nam và Đức đều là thành viên của Tổ
chức Cảnh sát quốc tế (Interpol); Việt Nam đã ra lệnh truy nã toàn cầu TXT, tổ
chức này đã đưa vào danh sách thì Cảnh sát Đức có trách nhiệm phối hợp với Cảnh
sát quốc tế và Cảnh sát VN thực hiện lệnh truy nã đó."
Thật là đanh thép. Song có đúng như vậy
không? Chuyện "Việt Nam đã ra lệnh truy nã toàn cầu TXT" thì
báo chí đã viết. Nhưng "tổ chức này đã đưa vào danh sách" hay
chưa? Nếu "đã đưa vào danh sách" thì "danh
sách" nào? INTERPOL ban hành 8 loại Thông báo (Notices), trong
đó chỉ có Thông báo Đỏ (Red Notice) là liên quan đến việc bắt giam người bị
truy nã (to arrest of wanted persons). Ngày 17/11/2016, Thượng tướng Lê Quý
Vương (Thứ trưởng Bộ Công an) tuyên bố: Ban thư ký của Interpol đã ra lệnh truy
nã quốc tế ông Trịnh Xuân Thanh từ 29/9, sau khi nhận được yêu cầu của cơ quan
điều tra Việt Nam. Nhưng ngày 6/8/2017 (tức hơn 8 tháng sau), VOA lại đưa tin "Chưa
thấy tên ông Trịnh Xuân Thanh trên trang Interpol". Vậy sự thật nằm ở
đâu? Thử tự mình trực tiếp tra cứu Thông báo Đỏ của INTERPOL vào ngày
10/8/2017, thì chỉ tìm được một người Việt Nam mang họ Trịnh và một người Việt
Nam tên là Thanh, nhưng cả hai đều là phụ nữ.
Giả sử INTERPOL đã đưa tên TXT vào Thông báo
Đỏ, thì điều gì có thể xảy ra? Có phải "Cảnh sát Đức có trách nhiệm
phối hợp với Cảnh sát quốc tế và Cảnh sát Việt Nam thực hiện lệnh truy nã
đó"hay không? Tiếc rằng, câu trả lời là KHÔNG! Bởi INTERPOL viết rõ
trên trang web, rằng Thông báo Đỏ "không phải là lệnh bắt giữ quốc
tế", và "INTERPOL không thể ra lệnh bất cứ nước thành
viên nào bắt giữ một cá nhân được đề cập trong Thông báo Đỏ. Mỗi nước thành
viên tự xác định giá trị pháp lý của một Thông báo Đỏ trên lãnh thổ của mình."
Ý kiến khác lại cho rằng:
"Để dẫn độ tội phạm đang trốn ở nước
ngoài về xử lý, trước hết quốc gia đó phải ký Hiệp định tương trợ tư pháp với
quốc gia được đề nghị dẫn độ…"
Nếu tin vào khẳng định ấy, thì có thể rút ra
một nhận định sai lầm tai hại. Rằng do giữa Việt Nam và Đức chưa có ký kết về dẫn
độ, nên phía Đức sẽ không chấp nhận yêu cầu của phía Việt Nam về việc dẫn độ
TXT. Vì vậy, phía Việt Nam chỉ còn cách duy nhất, là lẻn vào Đức để bắt cóc
TXT. Thực ra, ký kết song phương về dẫn độ có thể giúp cho việc dẫn độ được tiến
hành nhanh chóng và thuận lợi hơn. Nhưng nếu chưa có ký kết thì vẫn có thể tiến
hành dẫn độ. Đối với Đức thì điều đó rất rõ ràng:
"Không nhất thiết phải có Hiệp định Dẫn
độ; dẫn độ vẫn có thể tiến hành trên cơ sở không có hiệp định." (Sổ tay Nghị sĩ, 2/2001)
Vậy thì tại sao phía Đức chưa chấp nhận, hoặc
có thể sẽ không thể chấp nhận yêu cầu của phía Việt Nam về việc dẫn độ TXT? Để
trả lời câu hỏi này, sau đây ta đề cập đến bốn điều kiện pháp lý ràng buộc việc
dẫn độ.
II.1. Điều kiện tương thích về tội danh
Không thể có chuyện, nếu nước này truy tố và yêu cầu dẫn độ ai đó,
thì nước kia bắt buộc phải chấp nhận. Bởi cái mà nước này quan niệm là tội, thì
có thể nước kia lại không quan niệm là tội, thậm chí còn coi là thành tích. Ví
dụ: Ở Việt Nam, nếu ai đó lên tiếng đòi thực thi các quyền con người đã được hiến
định, hoặc tố cáo những hành vi phi pháp của giới cầm quyền, thì có thể bị phạt
tù vì "Tội tuyên truyền chống Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa
Việt Nam" (Điều 88), hay "Tội lợi dụng các quyền tự
do dân chủ xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức,
công dân" (Điều 258, Bộ luật Hình sự 1999). Nhưng ở Liên bang Đức
thì đó không phải là tội, và nếu phải quy tội bằng được, thì chính tác giả sinh
ra hai điều luật ấy mới là có tội.
Để tạo cơ sở pháp lý cho quyết định truy nã quốc tế, ngày
16/9/2016 Cơ quan Cảnh sát điều tra của Bộ Công an đã ra Quyết định khởi tố bị
can số 363/C46(P12) đối với TXT về "Tội cố ý làm trái quy định của
Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng" - quy định
tại Điều 165 Bộ luật Hình sự 1999.
Động cơ là thứ không thể cân đo đong đếm, vậy thì bằng cách nào để
xác định là đương sự "cố ý" hay "vô
ý"? "Quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế" thì
nhiều cái sai lè lè, nếu răm rắp làm đúng thì có mà... XHCN ("Xã Hội
Chủ Nghĩa", còn được đọc là "Xuống Hố Cả Nút").
Nếu không có những người dám "làm trái"như ông Kim Ngọc,
thì đến giờ bà con nông dân vẫn phải treo niêu. Nếu không có những người
dám "làm trái" như bà Ba Thi, thì biết bao công
dân Thành phố mang tên Hồ Chí Minh đã có thể chết đói. Thế thì tại sao có thể
quan niệm làm đúng là... đúng, còn "làm trái" là
sai? Và khi có “hậu quả nghiêm trọng", thì có thể do
chính "Quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế" hay
cấp trên cấp dưới gây ra, chứ tại sao lại đổ riệt cho đương sự? Vậy đó, đến "ta" còn
thấy mông lung như vậy, thì sao có thể đòi hỏi "tây" phải
hiểu, để mà thực thi "trách nhiệm phối hợp"?
Trớ trêu thay, Bộ Công an lại chọn (để khởi tố bị can đối với TXT)
một trong 5 tội không còn tồn tại trong Bộ luật Hình sự 2015, mà lẽ ra đã có hiệu
lực từ ngày 1/7/2016 (tức là đúng hai tháng rưỡi trước ngày khởi tố TXT) - nếu
như nó không bị hoãn thi hành vì lý do khó chấp nhận. Theo Bộ trưởng Bộ Tư pháp
thời đó, Chính phủ đề xuất bỏ "Tội cố ý làm trái quy định của Nhà
nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng" (Điều 165, Bộ
luật Hình sự 1999) là "để đáp ứng yêu cầu hoàn thiện thể chế kinh
tế thị trường, bảo đảm sự minh bạch và an toàn của môi trường sản xuất, kinh
doanh". Vậy thì tại sao Bộ Công an lại khởi tố bị can đối với TXT về
một tội danh đã bị xóa trong Bộ luật Hình sự 2015, mà lẽ ra đã có hiệu lực thực
hiện? Chẳng lẽ vì không tìm được tội danh nào khác phù hợp hơn hay sao?
TXT có tham nhũng hay không? Điều đó thì dân biết, quan biết, và lãnh
đạo tối cao thì càng biết rõ. Vậy mà TXT lại không bị khởi tố bất cứ tội nào
trong số 7 tội phạm về tham nhũng trong Bộ luật Hình sự hiện hành (1999). Việc
tránh khởi tố tội tham nhũng đồng nghĩa với thừa nhận rằng TXT không phạm tội
tham nhũng, hoặc cùng lắm chỉ tham... như hầu hết các đồng chí khác. Mà tội đại
trà thì không thể bị truy tố, bởi "nếu truy tố hết thì chẳng còn
ai để lãnh đạo".
Căn cứ vào quy định pháp luật của CHLB Đức, thì câu trả lời đã khá
rõ ngay từ khi nhận được đề nghị dẫn độ TXT của phía Việt Nam. Vì IRG (Gesetz über
die internationale Rechtshilfe in Strafsachen, Luật về Tương trợ Tư pháp Quốc tế
trong Lĩnh vực Hình sự của CHLB Đức) quy định tại Điều 3, Khoản 1:
"Chỉ được phép dẫn độ nếu hành vi liên quan cũng là hành vi
phạm pháp theo luật Đức, thực hiện yếu tố cấu thành tội phạm của Bộ luật Hình sự
Đức, hoặc về bản chất theo luật Đức thì tương tự một hành vi như vậy."
Theo điều khoản này, thì phía Đức không được phép dẫn
độ TXT bởi "tội cố ý làm trái quy định của Nhà nước về
quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng", vì trong Bộ
luật Hình sự của CHLB Đứckhông có tội danh nào như vậy hoặc tương tự như vậy.
II.2. Điều kiện không được kết án tử hình
Để có thể thuyết phục phía Đức chấp nhận dẫn độ TXT, thì chỉ còn cách
bổ sung tội danh phù hợp với luật của Đức. Thế là ngày 15/3/2017,
nhân xét xử vụ án lừa đảo tại dự án Thanh Hà - Cienco 5 Land, Hội đồng Xét xử
Tòa án Nhân dân Cấp cao tại Hà Nội đã công bố quyết định khởi tố vụ án hình sự
đối với Trịnh Xuân Thanh về "tội tham ô tài sản". Tưởng
rằng như vậy đã lách xong luật Đức, ai ngờ lại tự mình dựng lên rào cản bê tông.
Điều 278 Bộ luật Hình sự số 15/1999/QH10 quy định có thể bị xử tử
hình, nếu "chiếm đoạt tài sản có giá trị từ năm trăm triệu đồng
trở lên". Điều 353 Bộ luật Hình sự số 100/2015/QH13 (lẽ ra có hiệu lực
từ ngày 1/7/2016, nhưng được sửa đổi theo Luật số 12/2017/QH14 và có hiệu lực từ
ngày 1/1/2018) quy định có thể bị xử tử hình, nếu "chiếm đoạt tài
sản trị giá 1.000.000.000 đồng trở lên", hay nếu "gây
thiệt hại về tài sản 5.000.000.000 đồng trở lên". Chắc hẳn thành tích
bất hảo của TXT cao gấp nhiều lần so với tiêu chuẩn dành cho hạng "cán
bộ cấp chiến lược" này.
Trong khi đó, IRG quy định tại Điều 8 rằng:
"Nếu theo luật của nhà nước đề nghị dẫn độ mà hành vi phạm tội
có nguy cơ bị kết án tử hình, thì chỉ được dẫn độ trong trường hợp nhà nước đề
nghị dẫn độ đảm bảo rằng sẽ không kết án tử hình."
Liệu Nhà nước Việt Nam có thể đảm bảo với phía Đức rằng sẽ không xử
tử hình TXT hay không? Nếu không đảm bảo thì tất nhiên "hết
phim". Còn nếu đảm bảo, thì có nghĩa là lãnh đạo Nhà nước Việt Nam sẽ
áp đặt mức án (không quá mức tù chung thân) cho thẩm phán. Và như vậy là vi phạm
Điều 103 Khoản 2 Hiến pháp 2013, quy định rằng:
"Thẩm phán, Hội thẩm xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật;
nghiêm cấm cơ quan, tổ chức, cá nhân can thiệp vào việc xét xử của Thẩm phán, Hội
thẩm."
Hơn nữa, còn mang tiếng tùy tiện. Và sau này biết xét xử thế nào với
những trường hợp tương tự? Nếu vì án lệ TXT, mà sẽ chẳng xử tử hình bất cứ ai với "tội
tham ô tài sản", thì hóa ra phủ định Bộ luật Hình sự của CHXHCN Việt
Nam hay sao?
II.3. Điều kiện về xét xử công bằng
Cho dù Nhà nước Việt Nam cam đoan sẽ không xử tử hình TXT, thì vẫn
chưa đủ để phía Đức chấp nhận dẫn độ. Một trong những điều kiện quan trọng để
phía Đức có thể chấp nhận dẫn độ là:
"Phải đảm bảo rằng người bị dẫn độ sẽ được xét xử công bằng."(Sổ
tay Nghị sĩ, 2/2001)
Đó là hệ quả trực tiếp của quy định tại Điều 1 Khoản 1 của Luật Cơ
bản: " Phẩm giá con người là bất khả xâm phạm. Tôn trọng và bảo vệ
nó là nhiệm vụ của mọi quyền lực nhà nước." Và điều đó cũng phù
hợp với quy ước "tuyệt đối cấm tra tấn", được quy định
tại Điều 2 của Công ước chống Tra tấn của Liên Hiệp Quốc.
Tất nhiên, phía Việt Nam sẽ tuyên bố như muôn thuở, rằng đảm bảo
TXT sẽ được xét xử công bằng. Song liệu phía Đức có thể tin tưởng vào lời đảm bảo
đó hay không? Để hiểu đôi chút lý do, vì sao người Đức ngờ vực, hãy tham khảo mấy
trải nghiệm đáng buồn của họ.
Sau khi bay đến Hà Nội để trực tiếp chứng kiến phiên tòa phúc thẩm
xét xử công khai Nguyễn Hữu Vinh và Nguyễn Thị Minh Thúy, mà bản thân ông và
nhiều người quan tâm phải đứng vật vờ ngoài đường, không được vào nơi xét xử,
ngày 23/9/2016 Nghị sĩ Quốc hội Đức Martin Patzelt đã ra thông cáo báo chí với
tiêu đề "Việt Nam: Phiên tòa phúc thẩm không công bằng cho nhà đấu
tranh nhân quyền Nguyễn Hữu Vinh".
Ngày 30/6/2017, Đặc ủy Nhân quyền của Chính phủ Đức Bärbel Kofler
đã ra thông cáo báo chí về bản án dành cho Nguyễn Ngọc Như Quỳnh (Mẹ Nấm),
trong đó có đoạn:
"Tôi bàng hoàng trước bản án 10 năm tù dành cho blogger và
nhà hoạt động Nguyễn Ngọc Như Quỳnh. Việc kết án, rõ ràng bị chi phối bởi chính
trị, trái với các nguyên tắc về nhân quyền và vi phạm các nghĩa vụ quốc tế
trong lĩnh vực quyền dân sự và chính trị mà Việt Nam đã ký kết."
Và ngày 27/7/2017, bà Bärbel Kofler lại ra thông cáo báo chí tương
tự "về án tù 9 năm đối với nhà hoạt động nhân quyền Việt Nam Trần
Thị Nga". Cả hai thông cáo đều được chính thức công bố trên trang web
của Bộ Ngoại giao Đức, tức đó cũng là quan điểm chính thức của Chính phủ Đức.
Quan điểm của phía Đức đã được thể hiện rõ ràng như vậy, thì làm
sao có thể thuyết phục được họ, rằng chắc chắn TXT sẽ được xét xử công bằng? Chẳng
lẽ lại ôn tồn giải thích, rằng đồng chí TXT đã từng là cán bộ lãnh đạo cao cấp,
nên sẽ không bị xử tệ như tụi tranh đấu nhân quyền hay sao?
II.4. Cấm dẫn độ đối với hành vi liên quan tới chính trị
Bức tường thành khó vượt qua nhất là quy định của IRG tại Điều 6,
Khoản 1:
"Không được dẫn độ đối với hành vi mang tính chính trị, hoặc
hành vi có liên quan tới hành vi mang tính chính trị."
Tuy điều khoản này còn mở ra ngoại lệ dẫn độ đối với các tội diệt
chủng, giết người và ngộ sát, nhưng đó không phải là cánh cửa để có thể tóm được
TXT, vì phía Việt Nam không hề khởi tố TXT về những tội ấy.
Đừng vội phủ định là TXT không bị truy tố về hành vi mang tính
chính trị, mà chỉ bị truy tố về tội kinh tế. Cũng đừng tốn công thuyết phục
phía Đức là TXT phạm tội tham nhũng, vì theo chuẩn của Đức thì đa số quan chức
Việt Nam đều đủ tiêu chuẩn tham nhũng để đứng trước vành móng ngựa. Chắc hẳn
phía Đức không hề băn khoăn về việc TXT có phạm tội tham nhũng hay không, nhưng
buộc phải trả lời câu hỏi: Hành vi bị truy tố của TXT có mang tính chính trị,
hoặc có liên quan tới hành vi mang tính chính trị hay không? Vụ án TXT có mang
yếu tố chính trị hay không?
Bà Petra Isabel Schlagenhauf, một trong các luật sư bảo vệ TXT, khẳng
định trong thông cáo báo chí:
"Không bao giờ có chuyện ông Trịnh tự nguyện nộp mình cho các
cơ quan Việt Nam. Ông ấy biết rõ, vì lý do chính trị, ông ấy sẽ không được xét
xử công bằng."
Tức là theo quan điểm của Luật sư Schlagenhauf và thân chủ TXT,
thì vụ án này mang yếu tố chính trị và TXT "sẽ
không được xét xử công bằng".
Để chứng minh quan điểm ấy, Luật sư Schlagenhauf đã dành 653 từ
(tiếng Đức) mô tả tóm tắt cuộc tranh giành quyền lực giữa Tổng Bí thư Nguyễn
Phú Trọng và Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng, đồng thời đề cập tới số phận của Vũ Huy
Hoàng, Đinh La Thăng và TXT. Trong đó có đoạn:
"Ông Trịnh Xuân Thanh được coi là người được cả Vũ Huy Hoàng
và Đinh La Thăng bảo trợ. Ông ta cũng có mối quan hệ cá nhân với Nguyễn Tấn
Dũng, người cầm đầu phe hiện nay đã bị tước bỏ quyền lực trong nội bộ ĐCSVN.
Ông Trịnh thuộc khuynh hướng cải cách của ĐCSVN. Dưới thời Chính phủ của Nguyễn
Tấn Dũng, ông ấy đã có một sự nghiệp thành công. Các nhà quan sát chính trị cho
rằng, việc truy tố hình sự đối với ông Trịnh Xuân Thanh nhằm mục đích chính trị
chống lại phe của Nguyễn Tấn Dũng, với ý định đập tan nhóm cải cách (“bọn tư bản”)
trong nội bộ ĐCS, khôi phục và tăng cường vai trò của Đảng trên cơ sở ý thức hệ
cộng sản."
Thử hỏi, sẽ bác bỏ quan điểm trên của Luật sư Schlagenhauf và của
TXT bằng cách nào? Chuyện mâu thuẫn và tranh chấp quyền lực trên thiên đình là
bí mật... công khai, mà ai ai cũng biết. Thậm chí, bà Schlagenhauf còn đề cập tới
cả bản báo cáo đề ngày 4/9/2016, mà TXT gửi Ủy ban Kiểm tra Trung ương. Trong
đó TXT kết luận: "Tôi xin ra khỏi Đảng vì không tin vào sự chỉ đạo
của đồng chí Tổng Bí thư."
Liệu có thể thuyết phục được dư luận trong và ngoài nước, rằng tất
cả các yếu tố ấy không hề ảnh hưởng tới động cơ và tình cảm của những người ra
quyết định khởi tố và truy nã quốc tế đối với TXT hay không? Và có thể chứng
minh rằng vụ TXT không hề bị ảnh hưởng bởi yếu tố chính trị hay không? Hãy bỏ
qua những câu hỏi về nội tâm (khó xác định một cách rõ ràng), để trao đổi về bốn
khía cạnh cụ thể, đã được công khai trên báo chí, mà phía Đức có thể dựa vào đó
để lập luận.
II.4.a. Về thế lực chỉ đạo truy nã
Về hình thức, Bộ Công an đã phát lệnh khởi tố và truy nã quốc tế với
TXT vào ngày 16/9/2016. Nhưng dư luận thừa hiểu, rằng Bộ Công an không thể tự
mình quyết định một việc "nhạy cảm" như vậy. Lệnh ấy
chắc chắn phải đến từ thượng tầng. Tuy khâu quyết định ở hậu trường thuộc vào
phạm trù "bí mật", nhưng thực chất quyền lực đã được Tổng
Bí thư Nguyễn Phú Trọng hé lộ trong Hội nghị tiếp xúc cử tri tại huyện Đông Anh
(Hà Nội) vào ngày 6/12/2016, khi tuyên bố "bắt bằng được Trịnh
Xuân Thanh". Hơn 4 tháng sau, khi chủ trì cuộc họp của Ban Chỉ đạo
phòng, chống tham nhũng vào ngày 17/4/2017, "Tổng Bí thư chỉ đạo
tập trung lực lượng điều tra mở rộng vụ án xảy ra tại Tổng công ty cổ phần xây
lắp dầu khí Việt Nam (PVC); truy bắt, dẫn độ Trịnh Xuân Thanh về nước phục vụ
điều tra, xử lý vụ án".
Dư luận trong nước chắc chẳng hề lăn tăn, thậm chí còn ngợi ca Tổng
Bí thư chỉ đạo sát sao và cương quyết chống tham nhũng. Nhưng người Đức có thể
đặt ra câu hỏi: Tại sao Tổng Bí thư ĐCSVN lại chỉ đạo truy bắt TXT? Để trả lời,
hiển nhiên phía Việt Nam viện dẫn Điều 4 Hiến pháp, nơi hiến định "ĐCSVN...
là lực lượng lãnh đạo Nhà nước và xã hội". Với bản năng "máy
móc", người Đức sẽ thắc mắc, rằng Điều 4 Hiến pháp cũng quy định: "Các
tổ chức của Đảng và đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam hoạt động trong khuôn khổ
Hiến pháp và pháp luật." Mà "trong khuôn khổ" được
quy định tại Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 (có hiệu lực từ 27/11/2015), thì chẳng
có cương vị lãnh đạo nào của ĐCSVN được liệt kê trong danh sách "những
người… có quyền ra lệnh giữ người trong trường hợp khẩn cấp" tại
Điều 110, và "những người… có quyền ra lệnh, quyết định bắt bị
can, bị cáo để tạm giam" tại Điều 113. Và cho dù vin vào chức vụ
Trưởng Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng (thành lập theo Quyết
định số 162-QĐ/TW của Bộ Chính trị), thì người Đức cũng chẳng thông, vì đó chỉ
là một ban của ĐCSVN, là thứ không hề được nhắc tới "trong khuôn
khổ" của Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015.
Vậy là, theo "tư duy hạn hẹp" của người
Đức, thì việc Tổng Bí thư của một đảng chính trị tuyên bố "bắt bằng
được TXT" và "chỉ đạo tập trung lực lượng... truy
bắt, dẫn độ Trịnh Xuân Thanh về nước phục vụ điều tra, xử lý vụ án" đã
đủ để cho thấy, đó là một vụ án mang tính chính trị, hay ít nhất là Tổng Bí thư
đã chính trị hóa vụ án.
II.4.b. Về tội danh truy nã
Khi Bộ Công an phát lệnh truy nã quốc tế vào ngày 16/9/2016, thì
chỉ mới truy tố một tội danh, đó là "tội cố ý làm trái quy định của
Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng". Vì ở CHXHCN Việt
Nam thì quy định của Nhà nước thực ra là quy định của ĐCSVN. Do đó, "cố
ý làm trái quy định của Nhà nước" cũng có nghĩa là "cố
ý làm trái quy định của ĐCSVN", và có thể giải thích đó là hành vi phản
ứng lại chủ trương đường lối của một đảng phái chính trị. Vậy thì, theo cách tư
duy của người Đức, rõ ràng hành vi phản ứng ấy của TXT mang tính chính trị.
II.4.c. Về lực lượng truy nã
Sáng ngày 30/7/2017, nhà báo Huy Đức đưa tin: "Trịnh
Xuân Thanh về mà báo chí im ắng nhỉ." Status ngắn ngủi ấy đã gây
xôn xao. Sau đó, khi phóng viên đặt câu hỏi về thông tin cho là cơ quan điều
tra đã di lí Trịnh Xuân Thanh về Việt Nam rồi, báo Pháp luật Thành phố Hồ Chí
Minh muốn đưa thông tin chính thức từ lãnh đạo Bộ Công an, Thượng tướng Tô Lâm
nói: "Đến giờ tôi vẫn chưa có thông tin gì." Ngay
tức khắc, vào lúc 12h50 ngày 30/7/2017, tờ báo mạng mang tên "Đại
biểu Nhân dân" (tại địa chỉ http://quochoi.org/) đăng trên mục "Bút
chiến trên mạng" bài "Sự thật về thông tin Trịnh
Xuân Thanh về nước". Bài đó được mở đầu như sau:
"Trên trang facebook cá nhân sáng nay, Trương Huy San (Osin
Huy Đức) đã đăng tải dòng chia sẻ giật gân đầy khiêu khích rằng “Trịnh Xuân
Thanh về mà báo chí im ắng nhỉ”, dòng tin ngắn ngủi trên lập tức nhận được hàng
ngàn lượt like, hàng trăm lượt chia sẻ, và dư luận bắt đầu bàn tán xôn xao. Vậy
sự thật như thế nào?"
"Trong một phản ứng rất nhanh chóng và kịp thời, tại buổi
trao đổi với PV Báo Pháp Luật TP HCM sáng nay (30/7), liên quan đến tin đồn cho
rằng Bộ Công an đã dẫn độ Trịnh Xuân Thanh về Việt Nam để phục vụ công tác điều
tra, Thượng tướng Tô Lâm, Bộ trưởng Bộ Công an cho biết: “Đến giờ tôi vẫn chưa
có thông tin gì”."
Thế nhưng vào hôm sau, ngày 31/7/2017, Bộ Công an lại đưa tin
TXT "đã đến Trực ban hình sự Cơ quan An ninh điều tra - Bộ Công
an đầu thú". Thậm chí, bà Petra Isabel Schlagenhauf (luật sư của TXT)
còn viết trong thông cáo báo chí rằng:
"Người phụ nữ Việt Nam bị bắt cóc cùng với ông (tức TXT)nằm trong Bệnh viện Việt - Đức ở Hà Nội từ ngày
25/7/2017 dưới sự canh giữ của cảnh sát."
"Vua không nói chơi",
nên Bộ trưởng Công an cũng không thể nói dối báo Pháp luật của Thành phố mang
tên Hồ Chí Minh. Vì vậy, về nguyên tắc thì phải tin là Thượng tướng Tô Lâm đã
nói thật. Tức là Bộ trưởng Công an "vẫn chưa có thông tin
gì", mặc dù TXT đã "về" mấy ngày rồi.
Điều 493 Khoản 1 Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 quy định:
"Bộ Công an là Cơ quan trung ương của nước Cộng hòa xã hội chủ
nghĩa Việt Nam trong hoạt động dẫn độ và chuyển giao người đang chấp hành án phạt
tù."
Vậy mà Thủ trưởng tối cao của cái Cơ quan trung ương ấy lại không
hề được biết về chiến dịch "đưa TXT về". Theo cách
nghĩ "đơn giản" của người Đức, khi chiến dịch ấy
không phải do "Cơ quan trung ương của nước CHXHCN Việt Nam trong
hoạt động dẫn độ và chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù" chỉ
đạo và thực hiện, thì chắc hẳn do một băng đảng nào đó điều khiển. Và chiến dịch
ấy có thể chỉ phục vụ đấu đá phe nhóm, chứ không thể là hoạt động chính đáng của
nhà nước pháp quyền. Và hiển nhiên, đấy cũng là một dấu hiệu chính trị của vụ
án TXT.
II.4.d. Về phương pháp truy nã
Đối với phía Đức thì đó là một vụ bắt cóc. Do tầm nghiêm trọng của
vụ việc, Viện Tổng Công tố Liên bang Đức đã chính thức tiếp nhận nhiệm vụ điều
tra từ Viện Công tố Berlin vào ngày 10/8/2017. Thông báo cùng ngày của Viện Tổng
Công tố Liên bang có đoạn viết:
"Kết quả điều tra đến nay cho thấy, nạn nhân đã bị đưa về Đại
sứ quán Việt Nam ở Berlin và từ đó bị đưa về Việt Nam. Trước bối cảnh ấy, Viện
Tổng Công tố Liên bang đã tiếp nhận điều tra nghi án hoạt động gián điệp
(Điều 99 Bộ luật Hình sự Đức)và tước đoạt tự do (Điều 239 Bộ luật Hình sự
Đức)."
Bắt cóc TXT ngay giữa Thủ đô Berlin là hành vi giang hồ phi pháp,
không thể coi là hành động chính đáng của một nhà nước pháp quyền. Thử hỏi, bạn
sẽ chọn thuật ngữ "mang tính chính trị", hay thuật ngữ "mang
tính mafia", hay thuật ngữ nào để đánh giá một vụ án được tiến hành
như vậy?
II.4.e. Như
vậy, xét tứ phía thì đều thấy đậm màu chính trị. Với những khía cạnh được trình
bày trong phần II.4 này, thì làm sao có thể phủ định nghi ngờ về "tính
chính trị"? Và làm sao có thể yêu cầu phía Đức vi phạm điều cấm: "Không
được dẫn độ đối với hành vi mang tính chính trị" (IRG, Điều 6,
Khoản 1)?
II.5. Tóm lại, chưa
có bằng chứng chính xác nào có thể xác nhận lời tuyên bố của phía Việt Nam, rằng
INTERPOL đã đưa tên TXT vào Thông báo Đỏ. Giả sử INTERPOL đã làm điều đó,
thì "INTERPOL không thể ra lệnh bất cứ nước thành viên nào bắt giữ
một cá nhân được đề cập trong Thông báo Đỏ" - đó là nguyên tắc của
chính INTERPOL.
Việc phía Đức chấp nhận yêu cầu dẫn độ TXT là rất khó khăn, vì vấp
phải mấy điều kiện nghiêm ngặt của luật pháp Đức.
Vướng mắc với điều kiện tương thích về tội danh (II.1) đã được khắc
phục, sau khi khởi tố thêm vụ án hình sự đối với TXT về "tội tham
ô tài sản" vào ngày 15/3/2017. Nhưng vì thế lại vấp phải điều kiện
không được kết án tử hình (II.2), vì Bộ luật Hình sự Việt Nam quy định mức án
cao nhất cho "tội tham ô tài sản" là tử hình. Nếu
Chính phủ Việt Nam tự ý cam đoan sẽ không kết án tử hình TXT, thì ít nhất cũng
vi phạm Điều 103 Khoản 2 Hiến pháp 2013, "nghiêm cấm cơ quan, tổ
chức, cá nhân can thiệp vào việc xét xử của Thẩm phán, Hội thẩm".
Về điều kiện xét xử công bằng thì phía Việt Nam có thể đưa ra cam
kết, nhưng cả người nói lẫn người nghe đều biết quá rõ, đó chỉ là câu chuyện viễn
tưởng mà thôi. Cho dù phía Việt Nam thành tâm cam kết, thì phía Đức cũng thừa
hiểu, quan niệm của hai xứ về xét xử công bằng quá khác nhau. Vì vậy, nếu Chính
phủ Đức tỏ ra tin vào cam kết ấy của phía Việt Nam để chấp nhận dẫn độ, và nếu
sau này TXT không được xét xử công bằng (theo quan niệm của phía Đức), thì các
luật sư Đức của TXT có thể khởi kiện Chính phủ Đức trước tòa án Đức, với niềm
tin thắng kiện.
Rào cản khó vượt qua nhất là điều kiện cấm dẫn độ đối với hành vi
mang tính chính trị. Bởi vì có quá nhiều biểu hiện của yếu tố chính trị trong vụ
án TXT, như đã được trình bày trong phần II.4.
III. Xử sự trong hoàn cảnh khó xử
Khi xác định được TXT đang ở Đức, chắc hẳn bên truy nã nghĩ sẽ tóm
được kẻ lẩn trốn trong một thời gian ngắn. Bởi tin rằng "đối tác
chiến lược" sẽ nhiệt tình ủng hộ truy bắt kẻ tham nhũng. Nhưng lại
vấp phải cái "từ từ" của phía Đức. Quá sốt ruột,
phía Việt Nam không hiểu nổi: Tại sao phía Đức lại chần chừ, không giải quyết
ngay chuyện dẫn độ TXT cho xong?
III.1. Hãy cùng nhau quay trở lại
với vụ án Haikel S. (được trình bày ở phần I.3), để từ đó mà thử tư duy trên
cương vị người Đức. So sánh giữa vụ án Haikel S. và vụ án TXT, sẽ thấy mấy điểm
khác nhau rất cơ bản:
- Tội tổ chức hoạt động khủng bố, giết người của Haikel S. trầm
trọng gấp bội so với tội phạm kinh tế của TXT.
- Những tội mà Haikel S. gây ra trên đất Đức do phía Đức trực
tiếp điều tra và kết luận. Những tội mà Haikel S. gây ra ngoài đất Đức mang
tính chất khủng bố, giết người. Còn tội của TXT thì phía Đức chỉ được phía Việt
Nam thông báo, và có thể vụ án mang yếu tố chính trị.
- Tội của Haikel S. ảnh hưởng trực tiếp đến an ninh của Liên
bang Đức, còn tội của TXT không gây ra tác hại cụ thể nào cho Liên bang Đức.
- Tội của Haikel S. có thể tiếp diễn trong tương lai, còn tội
của TXT chỉ dừng lại ở quá khứ.
Vậy thì tại sao phía Đức phải tạm gác lại những vụ trầm trọng như
vụ Haikel S., để ưu tiên giải quyết trước yêu cầu dẫn độ TXT?
Năm 2016 Liên bang
Đức nhận được 745.545 đơn xin tị nạn. Từ tháng 1 đến tháng 7 năm 2017 nhận thêm
129.903 đơn xin tị nạn. Một khối lượng công việc khổng lồ phải xử lý. Chỉ tiêu
của Cơ quan Nhập cư và Tị nạn là mỗi nhân viên mỗi ngày phải thực hiện 3 cuộc
phỏng vấn hoặc đưa ra 3,5 quyết định. Nhưng trên thực tế, bình quân mỗi nhân
viên mỗi ngày chỉ thực hiện được 2 cuộc phỏng vấn hoặc đưa ra 2,5 quyết định,
và chỉ 3 trong số 66 cơ sở xem xét tị nạn trên toàn quốc đạt được chỉ tiêu. Việc
ngập đầu, làm không xuể, giục cái gì mà giục?
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire