Người
Pháp gặp nhau, bắt tay, hoặc ôm hun ở má, tay vừa vổ lưng vài cái nếu thân mật
lắm, buông ra, nhìn nhau và hỏi «Mạnh giỏi thế nào ?» . Người Pháp mang
tâm lý sợ sệt, nhứt là sợ chết sau nhiều trận đại dịch, từ dịch tây-ban-nha giết
chết gần phân nửa dân số âu châu .
Người Tàu, gặp nhau, chào và hỏi ngay « Ăn cơm chưa ?» .
Ăn cơm rồi là hôm đó sống hạnh phúc vì phần đông
người Tàu đói triền miên . Trốn nạn đói, chạy qua Việt nam tỵ nạn, vẫn còn mang
nỗi ám ảnh nạn đói . Còn người Việt nam xứ Nam kỳ chào nhau và hỏi thăm «Mần ăn
ra sao?». Gốc nghèo khó ở ngoài Bắc, ngoài Trung, đơn thân độc mã, vào Nam sanh
sống giữa cảnh trời nước mênh mông, đồng hoang lau xậy, thoát cái nghèo là niềm
mong ước từ lúc rời người làng, kẻ nước .Người Tàu, gặp nhau, chào và hỏi ngay « Ăn cơm chưa ?» .
Người Việt và
người Tàu, theo văn hóa Đông phương, giữ cách chào truyền thống là chấp tay,
xá, đứng cách nhau cả thước . Khác với người Pháp bắt tay, ôm nhau .
Cách người Pháp
chào hỏi nhau rất nồng nhiệt, đầy thân tình, nhưng nay, trong thời cấm cửa vì đề
phòng bệnh dịch vũ hán lây lan, bị cấm nghiêm ngặc . Bắt tay, đứng gần, virus bắc
kinh dễ bám vào người lây bệnh . Nay mở cửa, nhưng dân chúng vẫn còn đề phòng,
chưa dám bắt tay, ôm hun như trước .
Chào nhau, họ bắt
chước Á đông chấp tay xá . Nhưng họ cũng nghĩ ra nhiều cách chào vừa vui vẻ, vừa
bộc lộ tình cảm mà vẫn tránh được bệnh dịch bắc-kinh . Tuy chỉ để nhằm ứng xử
trong thời kỳ cấm cửa nhưng lại kéo dài tới nay, mọi nơi đều đã mở cửa .
Chào nhau thời
mở cửa
Những tập quán
tốt đẹp trong văn phòng như sáng vào, mọi người đi một vòng bắt tay nhau hoặc
hôn nhau, nay được thay thế bằng gật đầu, mỉm cười . Sự cử kiêng kiểu
« nam, nữ, thọ thọ bất tương thân» của ngày xưa nay bổng trở thành phức tạp,
nan giải, trong phim trường, tới cảnh hai người phải ôm nhau tỏ tình âu yếm hay
nhiều người phải tụ họp, đứng gần nhau . Khó hơn nữa là trong ngành phim X . Phải
làm sao đây ? Thực tế đã xảy ra trong thời cấm cửa và còn chi phối tới thời
mở cửa hiện nay .
Dỉ nhiên, trong
gia đình, những triều mến, âu yếm vẫn giử nguyên .
Trong giao tế,
để tránh lây bệnh cho người khác, người ta nghĩ ra nhiều cách chào rất đẹp mà lại
an toàn, đáp ứng đúng mức lệnh của Tổng thống Cộng hòa Pháp không dược bắt tay
(bonjour) . Nhưng phải làm cách nào đây để gởi cho nhau một cử chỉ, một dấu hiệu
lịch sự biểu đạt sự thân tình mà không vi phạm lệnh cấm, cũng không sợ bị lây bệnh?
Thúc cùi
chỏ với nhau
Sáng kiến này
xuất hiện từ thời dịch Ebola hoành hành ở Tây-Phi nên có tên là «Ebola
hanhshake» . Thói quen gặp nhau là bắt tay thì nay, gặp nhau, không bắt tay
nhau nữa mà xếp cánh tay lại, đưa cùi chỏ đụng vào cùi chỏ người đối diện để
chào nhau . Cái bắt tay, thật ra, rất khó thay thế bởi nó hàm xúc một nội dung
tế nhị về tâm tình giữa hai người . Siết tay nhau mạnh, kéo dài, cơ hồ như
không muốn buông ra hay chỉ đủ chạm nhau, hời hợt, lạnh nhạt! Bắt tay một hợp đồng
thành công không giống cái bắt tay khi hợp đồng thất bại .
Cách chào bằng
cùi chỏ, biết nó không thật đẹp nhưng vẫn còn hơn không . Bà Samantha Power, Đại
sứ Huê kỳ tại Liên Hiệp Quốc, đã chào theo cách này với Tổng thống xứ Libéria,
Bà Ellen Johnson Sireleaf và Đại diện Y tế Thế giới (O MS) ở Livéria, ông Peter
Graaf . Vậy thử hỏi Bộ Y tế Pháp khuyên
nên xì mủi ở cùi chỏ tốt hơn vào lòng bàn tay, có phải là lời khuyên thích hợp
hay không ?
Đá chơn chào
nhau
Bà Angès Buzyn,
cựu Tổng trưởng Y tế, khi thấy người Pháp dùng cùi chỏ chào nhau khá hay nên
khuyên thêm tại sao không lấy bàn chơn của mình đá vào bàn chơn của người kia để
chào . Chơn mật đá chơn trái và ngược lại . Người Pháp đã áp dụng . Không biết
họ làm vì nghe theo lời khuyên của bà Buzyn hay cách chào này đã có mà nay được
bắt chước trong tình hình mới này . Đúng vậy, cách chào «đá bàn chơn», theo báo
chí (AFP), đã có ở Iran . Cũng trong thời dịch bắc-kinh, hai người đàn ông cùng
mang mặt nạ, tay thọc túi quần, chào nhau bằng cách đưa bàn chơn đá bàn chơn của
người kia . Đẹp chớ ? Và hợp vệ sinh!
Chấp tay
chào
Người Việt nam,
Tàu, Thái lan, Lèo, Ấn độ, ...các nước theo văn minh Đông phương, đều có cách
chào giống nhau . Chấp tay chào là bày tỏ niềm tin của mình đối với người mình
chào . Chào là làm dáu hiệu nhìn nhận nhau. Một nội dung rất thâm thúy . Bảo đảm
không bị lây virus .
Cách nào thì
chào cũng là dấu hiệu nhận nhau . Đưa nắm tay lên như hướng đạo, đưa cánh tay
thẳng ra trước ngang tầm trán, bàn tay xòe, chỉ thẳng về phía trước như Hitler,
mắt nhìn vào mắt người mình muốn chào, vừa nói « Chào Bà », hay «Chào
Ông», thè lưởi ra để chào như người Népal, dở nón cầm tay vừa cuối đầu như dưới
thời Cụu Đế chào các ông hoàng bà chúa, các tăng lữ hay người quí tộc, mở bàn
tay ra, áp lòng bàn tay ngay tim để chào theo người hồi giáo, …
Đã cấm bắt tay,
cấm ôm hôn thì tưởng mỗi người nên có sáng kiến tìm ra cách chào mới . Nếu thấy
hay, có ý nghĩa, thì nó sẽ tồn tại với thời gian .
Như nay, bắt
tay, ôm hôn bị cấm chỉ vì để phòng bịnh nhưng biết đâu nó sẽ không phải là lý
do khách quan để bị mai một?
Nguồn gốc của
bắt tay (bonjour) và
hôn má (bise/bisou)
Khi chảo nhau bằng
cái bắt tay hay hôn mà bị cấm, người ta mới chợt nhớ ra ý nghĩa tốt đẹp của nó
trong quan hệ xã hội nay bị đánh mất .
Vậy thử tìm hiểu
hai tập tục lịch sự đó có nguồn gốc từ đâu tưởng cũng là điều thú vị .
Bắt tay (bonjour)
Bắt tay giũa
hai người, nhứt là giữa hai người đàn ông, dĩ nhiên trong lịch sử, sự việc chỉ
thường xảy ra ở người đàn ông, không hẳn mang ý nghĩa chào nhau, như ta hiểu
ngày nay .
Cái bắt tay có
nguồn gốc ở người hi-lạp cổ, vào thế kỷ thứ V trước công nguyên, có nội dung là
kết thúc một hợp đồng, một thỏa thuận hay một vụ hôn nhơn . Nhưng
cái bắt tay không chỉ có ý nghĩa hiền hòa như vậy . Nên để ý khi người ta xòe
bàn tay ra, và bàn tay mặt, và siết bàn tay, cũng tay mặt, người trước mặt, cho
thấy họ không có võ khí trong tay . Đây mới thật sự là ý nghĩa gốc của cái chào
bắt tay . Ý nghĩa của sự tín nhiệm .
Ý nghĩa này được
người hi-lạp cổ khai triển tiếp trong những thế kỷ sau . Lúc bấy giờ, ở Hi-lạp,
việc ám sát rất thạnh hành, như một dịch vụ được trả tiền hậu hỉ nên người hi lạp
thay đổi cách chào bắt tay bằng cách bắt và nắm chặt cánh tay của người mình
chào để như thế xác nhận trong tay áo không có dấu võ khí .
Cho dến thời
Trung cổ, bắt tay mới được các kỵ sĩ thật sự nhìn nhận là cách chào và định chế
thành một qui luật . Nhưng vẫn trong tầm nhìn là tạo một mối quan hệ an toàn và
tin cậy . Vì khi bắt tay như vậy, không ai có thể rút võ khí ra để muu hại đối
phương được . Và cũng từ đây, bắt tay nhau phải là tay mặt vì tất cả kỵ sĩ đều
được huấn luyện xử dụng võ khí bằng tay mặt .
Sau thời Trung
cổ, bắt tay trở thành một nét văn minh đặc thù của giới thượng luu trước khi từ
từ được phổ biến trong các từng lớp xã hội vào thế kỷ XIX . Nhưng chỉ trong giới
đàn ông . Về sau này, trong xí nghiệp, bắt tay mới được phụ nữ hưởng ứng theo .
Ôm hôn má
(bise
Cách chào này
nghiêm chỉnh, giàu ý nghĩa như bắt tay . Nó thường được giới hạn trong vòng
thân mật . Nhưng ôm hôn cũng diển tiến theo lịch sử về cách ôm hôn và cả về ý
nghĩa của nó . Ôm hôn (la bise) là tên gọi gần đây thôi vì trước kia người ta
nói «baiser», trong ý nghĩa rộng hơn hiện nay .
Tìm hiểu cái
«ôm hôn» (bise/baiser) lại cũng phải chịu khó quay về thời quá khứ xa xưa mới tìm
được vết tích của nó . Ở thời la-mã cổ đại,
ôm hôn rất phổ thông trong đời sống hằng ngày .
Hơn thế nữa, nó còn được định chế hóa . Nên mới có 3 loại ôm hôn :
- ôm hôn trân
trọng giữa những người của giai cấp thượng luu (L'osculum),
- ôm hôn dành
cho các cô gái vui chơi, hôn với lưởi, ngày nay, người mỹ gọi là frenck kiss,
- và sau cùng
là cái hôn biểu lộ tình cảm chơn thật như ngày nay còn luu hành trong những người
thân (le baesium (le baiser) .
Ảnh hưởng thiên
chúa giáo làm thay đổi cách hôn và cả ý nghĩa . Trước tiên, những người thiên
chúa giáo đầu tiên hôn chiếc nhẫn trên ngón tay như dấu hiệu nhìn nhau cùng con
của Thiên Chúa, kế đó, người ta hôn chiếc nhẫn của vị chức sắc để tỏ lòng biết ơn
sau khi làm thánh lễ .
Cái hôn này lại
bién chất thêm một lần nữa : hôn để xác nhận mình lệ thuộc một vị lãnh
chúa . Và trở thành một thứ nghi lễ trong triều đình Đế quốc Pháp, nó biểu lộ đậm
nét mối quan hệ giữa hai người, bầy tôi với vua chúa . Cũng từ cái hôn này xuất
hiện cách chào «hôn bàn tay» (le baisemain) khi người đàn ông chào một người phụ
nữ, muốn tỏ sự «nịnh đầm» của mình .
Như đã nói qua,
cách chào ôm hôn chỉ dành trong phạm vi gia dình hoặc với ngưới thân . Nhưng từ
sau Đệ II Thế chiến, nhứt là từ sau vụ nổi loạn tháng 5/68 ở Paris phà bỏ những
trật tự đã có, ôm hôn trở thành cách chào phổ biến rộng rải trong các từng lớp
xã hội .
Từ mươi năm
nay, ôm hôn vẫn tiếp tục diển tiến và phổ cập mạnh, cả trong nam giới mà trước
kia hảy còn hạn chế lắm . Ôm hôn thấy thân tình hơn bắt tay . Nó nói lên đó là
những người thân nhau, cùng trong một nhóm, một tổ chức, đồng chí hướng...
AP PHOTO CHRISTIAN HARTMANN, POOL VIA AP
Một
văn hóa cần bảo vệ?
Bắt
tay hay ôm hôn thật sự không phải là những cử chi vô nghĩa, làm cũng được, mà bỏ
qua cũng không quan trọng . Nó là những biểu hiện nhận ra nhau, tình thân, qui định
quan hệ xã hội của chúng ta có từ hằng ngàn năm qua . Nay, bổng chốc nó bị ngăn
cấm luu hành vì phòng ngừa lây bịnh nên khó tránh trở thành một mất mát lớn . Nhiều
người tìm thay thế . Mỗi người một sáng kiến .
Hơn là để mất luôn .
«Cụng hai nắm
tay», «thúc cùi chỏ», «đá bàn chơn», ...đúng là những cái chào nhau . Nhưng
vẫn chưa phải là cái bắt tay nhau, cái hôn nhau . «Bắt tay», «ôm hôn» là tiếng nói không
lời từ con tim của hai người tin nhau,
thân tình nhau, yêu thương nhau .
Tuy nhiên có
người muốn nhơn cơ hội ngăn cấm này, bỏ luôn cái chào ôm hôn vì có khi người ta
làm mà trong lòng không thấy thoải mái lăm . Có người chọn cách chào, như Á
đông, chấp tay xá nhẹ hay cúi đầu . Nhưng có người chỉ muốn bảo vệ cái bắt tay
làm nghi thức truyền thống .
Thật ra có giử
ôm hôn như nghi thức chào nhau thân mật càng hay, không có gì là xúc phạm tới
phẩm hạnh người mình chào nhưng tuyệt đối phải tránh cách «ôm hôn kiểu hồ
chí minh», cả với trẻ con đi nữa !
* Nguyễn thị Cỏ May
C'est l'un des gestes habituels pour
saluer quelqu'un, notamment au Maghreb et dans les pays musulmans, pour porter
une marque d'affection. En Malaisie, il est aussi d'usage de placer ses paumes
contre son cœur.
10. Faites jouer votre imagination ?
Pourquoi ne pas profiter de cette
occasion pour inventer votre propre salut, votre propre "check",
votre "give me five" à vous ? Il y a plein de solutions, plein
d'alternatives et, si vous êtes le blagueur de l'étage ou du quartier, vous
pouvez même beaucoup, v....
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire