Câu chuyện bầu cử ở Mỹ năm 2020 đã làm cộng đồng người Việt khắp nơi trở nên bất
hòa, đôi khi gay gắt
làm xáo trộn không ít sinh hoạt cộng đồng chung. Thiết nghĩ, chuyện Ông Trump
hay Biden là chuyện của nước Mỹ, xin đừng vì “theo phe” mà làm xáo trộn thêm nữa.
Câu chuyện Việt Nam vẫn còn đó.
Cộng sản Bắc Việt vẫn còn đó.
Ách cai trị vẫn còn đè nặng lên 98 triệu bà con trong nước.
Đó chính là vấn đề của chúng ta, mỗi người con Việt ở hải ngoại.
Thân mời Bà Con đọc một vài suy nghĩ của kỳ giả Zakaria về…một thế giới an
toàn cần được xây dựng!
* * *
Làm thế nào để xây dựng một thế giới an toàn hơn?
Ngọn lửa từ LNU Lightning Complex bùng cháy dọc
theo Xa lộ Liên tiểu bang 80 ở Vacaville, California, vào ngày 19 tháng 8 năm
2020. Đường cao tốc đã bị đóng cả hai hướng ngay sau đó. Noah Berger — AP
Zakaria là người dẫn chương trình các vấn đề quốc
tế hàng đầu của CNN, Fareed Zakaria GPS, đồng thời là người phụ trách chuyên mục
hàng tuần cho Washington Post. Cuốn sách mới của ông Mười bài học cho một thế
giới sau đại dịch đã được xuất bản vào ngày 6 tháng 10 năm 2020.
Chúng ta hãy
hình dung Massachusetts bốc cháy, theo nghĩa đen, toàn bộ tiểu bang chìm trong
biển lửa. Đó là diện tích đất đã bị tàn phá - ít nhất là 5 triệu mẫu Anh -
trong các trận cháy rừng ở California, Washington và Oregon. Nói một cách khác,
chỉ trong vài tuần những đám cháy này đã thiêu rụi nhiều diện tích đất như bị
tàn phá bởi một thập kỷ sử dụng bom napalm và chất độc da cam trong Chiến tranh
Việt Nam.
Với nhiệt
độ trên 100°F , không khí độc hại hiện đang bao trùm
hàng chục triệu người, mất điện đã ảnh hưởng đến các khu vực rộng lớn và hàng
chục người đã chết vì hỏa hoạn. Chất lượng không khí ở các thành phố phía Tây
được xếp vào hàng tồi tệ nhất thế giới, với không khí ở Portland có mức độ gây
hại gần như gấp ba lần so với các thành phố nổi tiếng ô nhiễm như New Delhi. Những
cảnh bầu trời đỏ ở phía Tây nước Mỹ có chất lượng không thực đối với họ, như thể
chúng đến từ một hành tinh khác. Theo một nghĩa nào đó, họ làm/ họ là những người
mở đường cho tương lai.
1 - Nguyên do của sự cháy rừng
Có nhiều lý do
gần gũi cho những vụ cháy rừng này - pháo bông, lửa trại, một tia lửa văng ra …
nhưng có một nguyên nhân lớn rõ ràng là: hành động
của con người đã dẫn đến biến đổi khí hậu. Nói một cách đơn giản,
thế giới đang trở nên nóng hơn, và điều đó có nghĩa là rừng trở nên khô hơn. Hạn
hán kéo dài một năm, kết thúc vào năm 2017, đã giết chết 163 triệu cây ở
California — và những gỗ chết đó chứng tỏ là yếu tố gây tàn phá năm nay. Một
nghiên cứu khoa học do Stanford dẫn đầu, được công bố vào tháng 4, đã phát hiện
ra rằng 5 vụ cháy rừng tồi tệ nhất của California - cho dù được đo bằng số người
chết, mức độ tàn phá hay quy mô - đều xảy ra trong năm 2017 và 2018. Và chúng
ta có thể chắc chắn một điều: nó sẽ trở nên tồi tệ hơn. Nhiệt độ
tiếp tục tăng, tình trạng hạn hán ngày càng tồi tệ và tác động tổng hợp của
tất cả các vấn nạn nầy sẽ nhân lên để tạo ra các cuộc khủng hoảng liên tục
trong những năm tới.
Qua nhiều tầng
lớp khác nhau, các tia lửa nhỏ gây ra đám cháy lớn, đang xảy ra xung quanh
chúng ta. Hãy nghĩ về COVID-19, bắt đầu với một đốm virus có khả năng trú ngụ
trong một con dơi ở đâu đó ở Trung Cộng (nhận định nầy không đung, nhưng muốn
giữ nguyên ý của tác giả) và hiện đang là một đại dịch toàn cầu đang hoành
hành. Mặc dù vi rút đã tồn tại mãi mãi, nhưng chúng bắt nguồn từ động vật và
khi chúng chuyển sang người, phần lớn vẫn ở địa phương (cũng cần xem lại quy kết
nầy). Nhưng trong vài thập kỷ qua, nhiều loại vi rút đã lan ra toàn cầu, gây ra
dịch bệnh lan rộng — SARS, MERS, Ebola, Zika và bây giờ là Coronavirus mới.
Trong một bài luận gần đây trên tạp chí khoa học Cell, chuyên gia về bệnh truyền
nhiễm hàng đầu của đất nước, Anthony Fauci, và một trong những đồng
nghiệp của ông, David Morens, cảnh báo rằng chúng ta “đã đạt đến một thời điểm
có thể dự báo được khả năng gia tăng dịch bệnh nhanh chóng.” Nói cách khác, hãy
sẵn sàng cho nhiều đại dịch hơn. Họ lập luận rằng lý do cơ bản đằng sau sự tăng
tốc này là do hành động của con người - phạm vi và tốc độ phát triển ngày càng
tăng.
2 - Chúng ta hủy hoại môi trường như thế nào?
Chúng tôi đã tạo
ra một thế giới vượt trội. Con người đang sống lâu hơn, sản xuất và tiêu thụ
nhiều hơn, sống trong không gian rộng hơn, tiêu thụ nhiều năng lượng hơn và tạo
ra nhiều chất thải và khí thải nhà kính hơn. Tốc độ đã tăng lên đáng kể trong
vài thập kỷ qua. Chỉ một ví dụ: một báo cáo của Liên Hiệp Quốc năm 2019, được tổng
hợp bởi 145 chuyên gia từ 50 quốc gia, kết luận rằng “thiên nhiên đang suy thoái trên toàn cầu với tốc độ chưa từng
có trong lịch sử loài người”.
Lưu ý rằng 75% diện tích đất liền đã
bị “thay đổi nghiêm trọng” bởi hành động của con người, cũng như 66% môi trường
biển trên thế giới. Các hệ
sinh thái đang sụp đổ, và đa dạng sinh học đang biến mất. Khoảng 1 triệu loài động
thực vật (trong tổng số 8 triệu loài) đang bị đe dọa tuyệt chủng, một số loài trong
vòng vài thập kỷ. Tất cả những biến dạng và sự mất cân bằng này tạo ra nguy hiểm
- một số có thể thấy trước, và một số khác thì không.
Từ đó, đại dịch
có thể được coi là sự trả thù của tự nhiên.
Cách chúng ta đang sống thực tế là một
lời mời cho các vi rút động vật lây nhiễm sang người.
Tại sao các dịch bệnh dường như đang chuyển từ động vật sang người với tốc
độ nhanh hơn trong những thập kỷ gần đây?
Khi các thành
phố mở rộng, chúng đưa con người đến gần hơn với môi trường sống của các loài động
vật hoang dã, khiến cho vi rút ở dơi có thể được truyền sang lợn hoặc tê tê và
sau đó là sang người. Các nước đang phát triển đang hiện đại hóa nhanh chóng đến
mức họ có thể tồn tại nhiều thế kỷ cùng một lúc. Ở
Vũ Hán và các thành phố khác, Trung Cộng đã xây dựng một nền kinh tế tiên tiến,
công nghệ phức tạp - nhưng trong bóng tối của những tòa nhà chọc trời là những
chợ động vật hoang dã đầy động vật kỳ lạ, một cái vạc hoàn hảo để truyền virus
từ động vật sang người. Và những người sống ở những nơi này di động
hơn bao giờ hết, nhanh chóng truyền bá thông tin, hàng hóa, dịch vụ - và dịch bệnh.
Việc chúng ta
phá hủy môi trường sống tự nhiên cũng có thể là nguyên nhân. Một số nhà khoa học
tin rằng khi con người mở rộng nền văn minh vào tự nhiên - xây dựng đường xá,
khai khẩn đất đai, xây dựng nhà máy, khai quật mỏ… chúng ta đang gia tăng khả
năng động vật sẽ truyền bệnh cho chúng ta. COVID-19 dường như có nguồn gốc từ
dơi, là vật chủ của nhiều loại virus khác, bao gồm bệnh dại và Ebola. Dơi từng
sống xa con người hơn. Nhưng khi chúng ta xâm phạm môi trường sống của chúng, bệnh
của chúng ngày càng trở thành bệnh của chúng ta. Peter Daszak, một nhà sinh
thái học về dịch bệnh nổi tiếng cho biết: “Chúng tôi đang làm những việc mỗi
ngày để làm cho đại dịch có khả năng xảy ra cao hơn. “Chúng ta cần hiểu; đây không
chỉ là bản chất. Đó là những gì chúng tôi đang làm với thiên nhiên”.
Khi nền kinh tế
phát triển nhanh hơn và tiếp cận nhiều người hơn, chúng ta đang chấp nhận những
rủi ro lớn hơn bao giờ hết mà thậm chí không hề nhận ra. Suy nghĩ về việc tiêu
thụ thịt. Khi mọi người trở nên giàu có hơn, họ ăn nhiều thịt hơn. Khi điều này xảy ra trên toàn cầu, hậu quả rất đáng kinh
ngạc: họ giết mổ khoảng 80 tỷ động vật để lấy thịt mỗi năm trên khắp thế giới.
(Và con số đó thậm chí còn không tính đến cá.) Nhưng việc cung cấp nhu cầu khổng
lồ này đi kèm với chi phí đáng kể đối với môi trường và sức khỏe của chúng ta. Các sản phẩm động vật chỉ cung cấp 18% calo trên toàn thế
giới, nhưng chiếm 80% diện tích đất nông nghiệp trên trái đất. Trong
khi đó, thịt hiện được sản xuất trên quy mô rộng lớn của các loài động vật được
đóng gói với nhau trong những điều kiện khủng khiếp. Hầu hết vật nuôi — ước
tính 99% ở Mỹ, 74% trên khắp thế giới đến từ các trang trại của nhà máy. (Thịt
được nuôi theo phương pháp hữu cơ, được nuôi bằng cỏ là một sản phẩm xa xỉ.) Những
hoạt động quy mô lớn này đóng vai trò như dĩa petri (dĩa thí nghiệm dung để cấy
tế bào) cho các loại virus mạnh. Nhà báo Sigal Samuel của Vox giải
thích: “Việc lựa chọn các gen cụ thể ở động vật nuôi (đối với các đặc điểm mong
muốn như ức gà lớn) đã làm cho những động vật này gần như giống hệt nhau về mặt
di truyền. “Điều đó có nghĩa là vi rút có thể dễ dàng lây lan từ động vật này
sang động vật khác mà không gặp phải bất kỳ biến thể di truyền nào có thể ngăn
chặn nó theo dõi. Khi nó xé nát một đàn hoặc bầy đàn, vi rút có thể phát triển
độc hại hơn nữa”. Việc thiếu đa dạng di truyền sẽ loại bỏ “các đợt bùng phát miễn
dịch học”.
Người Mỹ nên
biết rõ hơn. Đất nước này đã trải qua một số thảm họa sinh thái, đáng chú ý nhất
là Thảm họa “Lốc bụi” – Dust Bowl ở những năm 1930. Sự kiện này đã thấm nhuần
trí tưởng tượng của người Mỹ. Câu chuyện cay đắng về những người di cư trong
Dust Bowl tuyệt vọng đã truyền cảm hứng cho John Steinbeck viết quyển “Grapes
of Wrath” mô tả hoàn cảnh của những người có thể được gọi là những người tị nạn
khí hậu đầu tiên (first climate refugees) của nước Mỹ. Và đó là câu chuyện về
những hành động của con người gây ra phản ứng tự nhiên.
Các đồng bằng lớn là những nơi bán sơn địa – semiarid ở phía đông của dãy
núi Rocky và phía tây của sông Mississippi. Gió thổi nhanh trên những vùng đất
này, đôi khi thật đáng sợ. Qua nhiều thế kỷ, có thể là hàng thiên niên kỷ, giải
pháp của tự nhiên là trồng cỏ giữ lớp đất mặt tơi xốp tại chỗ. Nhưng đến cuối
thế kỷ 19, khi những người tiên phong đi về phía tây, bị thu hút bởi những hứa
hẹn về đất canh tác màu mỡ, họ đã cày xới các thảo nguyên, biến đồng bằng cỏ
thành những cánh đồng lúa mì. Những người nông dân đã chặt những cây chắn gió,
và lật đất nhiều lần cho đến khi không còn cỏ và lớp đất mặt chỉ còn lại lớp đất
cứng bên dưới.
Sau đó đến thời
tiết xấu. Bắt đầu từ năm 1930, khu vực này đã phải hứng chịu bốn đợt hạn hán.
Cùng với hạn hán kéo theo những cơn gió - những thiên hà (ferocious gales) hung
dữ thổi bay toàn bộ lớp đất mặt với một lực mà ít con người từng thấy trước đây
và tạo ra những cơn bão bụi làm đen cả bầu trời. Đến năm 1934, lớp đất mặt
bao phủ 100 triệu mẫu đất đã bị thổi bay. Nắng nóng càng làm gia tăng sự thiệt
hại — năm 1934 là năm nóng nhất được ghi nhận trên toàn quốc cho đến năm 1998.
Hàng nghìn người chết và hàng triệu người bỏ trốn. Những người nông dân bị bỏ lại
đã rơi vào cảnh đói nghèo hàng chục năm.
Chúng ta đang
cám dỗ số phận tương tự mỗi ngày. Hiện nay chúng ta đang theo dõi những tác động
của biến đổi khí hậu đối với hầu hết các phần của môi trường tự nhiên. Nó đang
mang lại một khí hậu ấm hơn cho nhiều nơi trên thế giới, do đó tạo ra nhiều điều
kiện thuận lợi hơn cho dịch bệnh. Nó cũng đang
biến nhiều đất hơn thành sa mạc - 23 hecta mỗi phút, theo ước
tính của Liên Hợp Quốc. Năm 2010, Luc Gnacadja, người đứng đầu nỗ lực chống
sa mạc hóa của tổ chức, gọi đây là “thách thức môi trường lớn nhất trong thời đại
chúng ta”, cảnh báo rằng “20 cm đất trên cùng là tất cả những
gì ngăn cản chúng ta và sự tuyệt chủng”.
Ba mươi tám phần
trăm bề mặt trái đất có nguy cơ bị sa mạc hóa. Một số nguyên nhân ít do biến đổi
khí hậu toàn cầu gây ra hơn là do một thứ dễ ngăn ngừa hơn: khai thác quá mức nước từ lòng đất. Một
trong những nguồn nước quan trọng nhất của thế giới là Ogallala Aquifer,
chảy qua Great Plains và cung cấp khoảng một phần ba lượng nước ngầm được sử dụng
để tưới tiêu cho các trang trại của Mỹ. Cái giếng tưởng như không đáy này trên
thực tế đang bị cạn kiệt bởi hoạt động kinh doanh nông nghiệp nhanh đến mức nó
đang trên đà thu hẹp 70% trong vòng chưa đầy 50 năm. Nếu tầng chứa nước cạn kiệt,
sẽ mất 6.000 năm lượng mưa để lấp đầy nó.
3 - Chúng ta tiếp tục hủy hoại môi trường qua “khoa học kỹ thuật”
Bạn có thể nói rằng điều này không phải là mới. Con người đã và đang thay đổi
các quá trình tự nhiên kể từ khi họ học cách tạo ra lửa. Những thay đổi đã gia
tăng tốc độ khi phát minh ra bánh xe, máy cày và đặc biệt nhất là động cơ hơi
nước. Nhưng chúng gia tăng mạnh mẽ, đặc biệt là trong thế kỷ 20 và trong vài thập
kỷ qua. Số người trên hành tinh đã tăng gấp 5 lần kể từ năm 1900, trong khi tuổi
thọ trung bình tăng gấp đôi. Joshua Lederberg, nhà sinh vật học
đoạt giải Nobel năm 33 tuổi, giải thích “vượt ra ngoài phạm vi của những gì đã
từng được định hình bởi chọn lọc tự nhiên”. Trong một bài phát biểu rực rỡ, đầy
ám ảnh vào năm 1989 tại một hội nghị về virus học ở Washington, D.C., Lederberg
lập luận rằng chúng ta đã thay đổi quỹ đạo sinh học của mình đến mức “con
người đương đại là một loài nhân tạo”.
4 - Chúng ta sẽ còn gì?
Lederberg gọi
sự tiến bộ kinh tế và khoa học liên tục của con người là “mối đe dọa lớn nhất đối
với mọi loài động thực vật khác, khi chúng ta dồn chúng vào cuộc tìm kiếm môi
trường sống - lebensraum - habitat của chính mình”. “Bỏ qua một vài loài sâu bọ,”
ông nói thêm, “Homo sapiens có quyền thống trị không thể tranh cãi.”
Nhưng anh ấy chỉ ra rằng chúng ta có một đối thủ cạnh tranh thực sự - virus - và cuối cùng, nó có thể chiến thắng.
“Nhiều người cảm thấy khó thích nghi với thực tế rằng thiên nhiên khác xa với sự
lành tính - benign; ít nhất nó không có tình cảm đặc biệt đối với phúc lợi của
con người so với các loài khác - the welfare of the human vs. other
species". Lederberg nhắc lại số phận đã xảy ra với những con thỏ ở Úc vào
những năm 1950, khi virus myxoma được phát tán trên chúng như một biện pháp kiểm
soát quần thể. Cuối cùng, thỏ đã đạt được miễn dịch theo bầy đàn, nhưng chỉ sau
khi vi rút đã giết chết hơn 99% những con bị nhiễm bệnh trong đợt bùng phát đầu
tiên. Ông kết thúc bài phát biểu của mình với một hình ảnh đầy u ám: “Tôi sẽ… đặt câu hỏi liệu xã hội loài người có thể tồn tại
được trên bãi biển chỉ với một vài phần trăm người sống sót hay không?.
Chúng ta (trong điều kiện chỉ còn có vài phầm trăm sống sót) có thể hoạt động ở
bất kỳ cấp độ nuôi nào cao hơn thỏ không? Và nếu giảm xuống như vậy, liệu chúng
ta có cạnh tranh rất tốt với chuột túi – kangaroos không?
5 - Một hướng nhìn nhân bản và lạc quan
Đây là một bản
tóm tắt đầy u ám về các mối đe dọa. Và với tính chất không ổn định của hệ thống
quốc tế của chúng ta, có vẻ như thế giới của chúng ta rất mong manh. Không phải
vậy. Một cách khác để đọc lịch sử loài người là nhận ra chúng ta khó khăn như
thế nào.
*
Chúng ta đã trải qua sự thay
đổi phi thường với tốc độ ngoạn mục.
* Chúng ta đã chứng kiến thiên kỷ băng hà và
bệnh dịch, chiến tranh thế giới và các cuộc cách mạng, nhưng chúng ta vẫn tồn tại
và phát triển.
Trong các bài
viết của mình, Joshua Lederberg thừa nhận rằng thiên nhiên thường
tìm kiếm một trạng thái cân bằng hỗ trợ sự tồn tại lẫn nhau của virus và vật chủ
- sau cùng, nếu con người chết, thì ký sinh trùng cũng vậy.
Con người và xã hội của chúng ta luôn đổi mới và tháo vát một cách đáng
kinh ngạc. Hành tinh này có khả năng phục hồi đáng kinh ngạc. Nhưng chúng ta phải
nhận ra những rủi ro lớn hơn bao giờ hết mà chúng ta đang chấp nhận và hành động
để giảm thiểu chúng. Sự phát triển của con người hiện đại đã diễn ra với quy mô
và tốc độ chưa từng có tiền lệ.
Hệ thống toàn
cầu mà chúng ta đang sống mở và năng động, có nghĩa là nó có ít vùng đệm. Điều
đó tạo ra những lợi ích đáng kể nhưng cũng có những lỗ hổng. Chúng ta phải điều
chỉnh cho phù hợp với thực tế bất ổn ngày càng gia tăng ngay bây giờ.
Chúng ta không
cam chịu và chấp nhận.
Mục đích của báo động là kêu gọi mọi người hành động.
Câu hỏi là, loại hành động nào?
Có những người,
ở bên phải và bên trái, muốn ngăn các quốc gia khác phát triển kinh tế và đóng
cửa thế giới mở của chúng ta. Nhưng chúng ta có nên nói với hàng tỷ người nghèo
nhất trên thế giới rằng họ không thể thoát nghèo?
Liệu chúng ta có nên khép mình với thế giới bên ngoài và tìm kiếm sự ổn định
trong các pháo đài quốc gia?
* Chúng ta có nên cố gắng làm chậm lại công
nghệ hay sự dịch chuyển toàn cầu của hàng hóa và dịch vụ không?
* Ngay cả khi chúng ta muốn làm bất cứ điều
gì trong số này, chúng tai không thể bắt giữ những thế lực hùng mạnh này.
* Chúng ta không thể thuyết phục hàng tỷ người
ngừng cố gắng nâng cao mức sống của họ.
* Chúng ta không thể ngăn cản con người kết
nối với nhau.
* Chúng ta không thể ngừng đổi mới công nghệ.
Những gì chúng ta có thể làm là ý thức
hơn về những rủi ro mà chúng ta phải đối mặt, chuẩn bị cho những nguy hiểm và trang bị cho xã hội của
chúng ta khả năng phục hồi. Những người nghèo khó trên thế giới nầy không chỉ phải chịu được những cú sốc và
phản ứng dữ dội mà còn phải học hỏi từ đó. Nassim Nicholas Taleb gợi ý rằng
chúng ta nên tạo ra những hệ thống “chống dễ vỡ”, thậm chí còn tốt hơn những hệ
thống có khả năng phục hồi. Họ thực sự có được sức mạnh thông qua sự hỗn loạn
và khủng hoảng.
Chúng ta biết
phải làm gì. Sau cơn Lốc Bụi (Dust Bowl), các nhà khoa học nhanh chóng hiểu
chuyện gì đã xảy ra. Ban Cố vấn của TT Franklin D. Roosevelt đã sản
xuất một bộ phim ngắn để giải thích điều đó cho đất nước, The Plow That Broke the Plains. Các cơ quan chính
phủ đã dạy nông dân cách chống xói mòn đất. Chính quyền cung cấp viện trợ lớn
cho nông dân, thành lập Cơ quan Bảo tồn Đất - Soil Conservation
Service và đặt 140 triệu mẫu đồng cỏ liên bang dưới sự bảo vệ. Trong 3/4 thế kỷ
qua, chưa có cơn Lốc Bụi (Dust Bowl) thứ hai, bất chấp thời tiết khắc nghiệt.
Larry Brilliant,
bác sĩ người Mỹ, người đã giúp tiêu diệt bệnh đậu mùa 45 năm trước cho biết:
“Các đợt bùng phát là không thể tránh khỏi, nhưng đại dịch là tùy chọn. Ý của
ông ấy là ngay từ đầu chúng ta có thể không thể thay đổi những điều kiện tự
nhiên sinh ra bệnh tật, nhưng thông qua sự chuẩn bị, hành động sớm và phản ứng
thông minh, chúng ta có thể nhanh chóng san bằng sự lan truyền của dịch. Trên
thực tế, việc diệt trừ bệnh đậu mùa là một câu chuyện chỉ nói một phần về khoa
học và phần lớn là về sự hợp tác phi thường giữa các siêu cường đang đối đầu với
nhau và cách thực hiện hiệp nhứt trên toàn cầu.
6 - Hướng giải quyết sự hâm nóng toàn cầu
Tương tự như vậy,
biến đổi khí hậu đang diễn ra, và chúng ta không thể ngăn chặn nó hoàn toàn.
Nhưng chúng ta có thể giảm thiểu quy mô của sự thay đổi và ngăn chặn những tác
động có hại nhất của nó thông qua các chính sách thông minh và tích cực. Chúng
ta phải trả một giá rất đắt! Để giải quyết vấn đề này một cách nghiêm chỉnh,
chúng ta cần bắt đầu bằng việc ban hành thuế carbon, điều này sẽ
gửi cho thị trường tín hiệu giá phù hợp và tăng doanh thu cần thiết để tài trợ
cho các công nghệ mới và đồng thời thích ứng với hành tinh vốn đã thay đổi.
Đối với phát
triển kinh tế, có hàng trăm cách chúng ta có thể tiếp cận quá trình này theo
cách khác nhau, giữ nguyên các thành phần truyền thống như tăng trưởng, cởi mở và
đổi mới trong khi nhấn mạnh mới vào những yếu tố khác như an ninh, khả năng phục
hồi và khắc phục mong manh - anti-fragility. Chúng ta có thể thực hiện các đổi
chác - trade khác nhau, từ bỏ một số hiệu quả và tính năng động trong một số
lĩnh vực, và chi nhiều tiền hơn để chuẩn bị cho xã hội của chúng ta. Chi phí
cho việc phòng ngừa và chuẩn bị sẽ rất nhỏ so với thiệt hại kinh tế do phản ứng
không hiệu quả với khủng hoảng. Đứng về phương diện căn bản hơn, xây dựng trong
khả năng phục hồi tạo ra sự ổn định quan trọng nhất, đó là sự ổn định về cảm
xúc. Con người sẽ không thể chấp nhận sự cởi mở và thay
đổi lâu dài nếu họ liên tục lo sợ rằng họ sẽ bị xóa sổ trong một thảm họa tiếp
theo.
Và việc ngăn chặn đại dịch tiếp theo thì sao?
Một lần nữa,
chúng ta cần cân bằng tính năng động với sự an toàn. Nhiều sự chú ý đã tập
trung vào các chợ ẩm ướt, nơi động vật sống được giết mổ và bán, nhưng những chợ
này không thể đơn giản bị đóng cửa (như trường hợp ở Wuhan). Ở nhiều quốc gia,
đặc biệt là ở châu Phi và châu Á, họ cung cấp thực phẩm tươi sống cho những người
không có tủ lạnh. (Ở Trung Cộng, chúng chiếm 73% tổng số rau tươi và thịt được
bán). Đó là việc buôn bán kỳ lạ phải được đặt
ra ngoài vòng pháp luật.
* Tương tự, việc khiến thế giới ngừng ăn thịt
có thể là điều không thể, nhưng thúc đẩy chế
độ ăn lành mạnh hơn - với ít thịt hơn - sẽ tốt cho con người và trái đất.
* Và việc canh tác trong nhà máy (factory
farming) có thể được thiết kế lại để an toàn hơn và ít tàn nhẫn hơn với động vật.
* Cấp
bách nhất, các quốc gia cần có hệ thống y tế công cộng mạnh, và những hệ thống
đó cần giao tiếp, học hỏi và hợp tác với nhau. Bạn không thể đánh bại một căn bệnh toàn cầu bằng
các phản ứng địa phương.
Vì vậy,
California cũng không thể ngăn chặn biến đổi khí hậu hoặc cháy rừng một mình. Tuy
nhiên, giống như nước Mỹ sau cơn Lốc Bụi, nước này có thể học hỏi từ những sai
lầm trong chính sách của mình, sử dụng đốt có kiểm soát để dọn sạch bụi bẩn và
thực hành xây dựng bền vững. Thật không may, vào đầu tháng này, nó đã có một bước
đi sai hướng khi các nhà lập pháp loại bỏ một dự luật cải cách cho phép phát
triển nhà ở dày đặc hơn. Nếu không có hành động mới, những ngôi nhà dành cho một
gia đình sẽ tiếp tục tràn ra ngoài rừng, mở rộng dấu chân của con người và khiến
những đám cháy hủy diệt trong tương lai không thể tránh khỏi. Thay vì trợ
cấp cho các khu định cư ven biển, trong rừng và sa mạc, các chính phủ nên khuyến
khích nhà ở ở những khu vực an toàn và bền vững hơn. Chúng ta phải nhận
ra rằng cách chúng ta đang sống, ăn uống và tiêu thụ năng lượng đều đang ảnh hưởng
đến trái đất - và phản ứng của chính trái đất sẽ tác hại nhiều hơn lên chúng
ta!
Loài người đã
và đang phát triển xã hội của họ với một tốc độ phi thường, mở rộng trong mọi
lĩnh vực với tốc độ chưa từng có. Nó giống như thể chúng ta đã chế tạo một chiếc
xe đua nhanh nhất từng được tưởng tượng và đang lái nó qua những địa hình không
xác định, không được đánh dấu.
* Nhưng chúng ta không bao giờ trang bị
túi khí an toàn cho xe.
* Chúng ta không nhận được bảo hiểm.
* Chúng ta thậm chí còn chưa thắt dây an
toàn.
* Động cơ chạy nóng. Các bộ phận quá nóng và
đôi khi thậm chí bắt lửa. Đã có một số tai nạn, mỗi tai nạn ngày càng tồi tệ
hơn một chút so với lần trước.
Vì vậy, chúng
ta khi xử dụng xe, điều chỉnh hệ thống treo, sửa chữa thân xe và quyết tâm làm
tốt hơn. Nhưng chúng tôi vẫn tiếp tục đua, và chẳng bao lâu nữa chúng tôi sẽ
ngày càng đi nhanh hơn, vào những địa hình mới hơn và gồ ghề hơn. Nó đang trở
nên nguy hiểm ở ngoài đó. Đã đến lúc phải gắn các túi khí an toàn đó và mua bảo
hiểm. Và trên hết, đã đến lúc thắt dây an toàn.
Bài viết nầy được trích từ 10 BÀI HỌC
CHO MỘT THẾ GIỚI SAU ĐẠI DỊCH - TEN LESSONS FOR A POST-PANDEMIC WORLD. Bản quyền
(c) 2020 bởi Fareed Zakaria. Được xuất bản bởi W. W. Norton & Company, Inc.
7 - Góp ý của người chuyển dịch
Đi tìm một phương hướng khác để giải quyết vấn đề “nhân tai” hiện nay nhằm
mưu cầu xây dựng một trái đất an tòan hơn, đáng sống hơn…quả là một nan đề cho
bất cứ nhà khoa học nào có lương tâm và có một tầm nhìn đúng đắn về dự phóng
tương lai cho nhân loại. Từ ngàn xưa Phật Thích Ca đã gợi ý là dùng
thiên nhiên để giải quyết và điều chỉnh những vấn nạn của thiên nhiên (do con người gây ra!) trong khi rao giảng đạo Từ
Bi của Ngài. Ngài đã nhắc nhở rằng mọi sinh vật kể cả cây cỏ đều có một đời sống
riêng góp phần vào sự hài hòa của thiên nhiên.
Nếu chúng ta hủy
diệt một mầm sinh vật nào đó, có thể làm đảo lộn sự hài hòa ấy. Do đó nguyên lý dùng thiên nhiên để thanh lọc các vấn nạn của
thiên nhiên là một suy nghiệm căn bản cho mọi phương pháp giải quyết những vấn
nạn môi trường trên trái đất trong hiện tại và tương lai.
Thiết nghĩ, sở
dĩ có cuộc đại diệt chúng sinh (nói chung cho tất cả mầm mống sinh thực-động vật)
hiện có trên thế giới tập trung vào ba tính xấu của con người: Kiêu ngạo
- Thiển cận - Tham lam vô độ.
Tất cả chỉ do cái NGÃ của con người, muốn
làm chủ thiên nhiên!
Vì vậy, giải pháp duy nhất làm cho trái đất
trở về trạng thái an toàn hơn, an lành hơn là: “Tái hòa giải với thiên nhiên”.
Con người đã ảo tưởng là có
thể sống không cần đến thiên nhiên, trong khi bản thân sự tồn tại của cơ thể
con người đã là hiện thân cho sự đa dạng sinh học, với bao nhiêu tế bào, vi khuẩn
tồn tại cộng sinh. Đó là lời của Cựu Giám đốc
Bảo tàng Quốc gia về Lịch sử Tự nhiên Pháp. Ông nhấn mạnh thêm là: “Loài người
không thể phá hủy được sự sống, bởi các biểu hiện của sự sống sẽ vẫn tồn tại,
cho dù loài người có không còn nữa. Nhưng rất có thể là, với đà diệt chủng
hiện nay, con người sẽ biến mất cùng với các loài động vật có xương sống, với
các loài thực vật quen thuộc trong vườn nhà trái đất của chúng ta”.
Để kết luận, Ông đưa ra ‘Giải pháp duy nhứt’, theo ông, đó là «tái hòa giải nền kinh tế mới, được cân nhắc một cách kỹ
lưỡng, với thiên nhiên». Tình hình hiện nay là ‘đã quá trễ để có
thể bi quan’.
Không ai biết được thời điểm nào thảm họa
sẽ là «không thể đảo ngược».
Chỉ có một cách duy nhất là hành động khẩn
cấp.
Trong chiều hướng đó các nhà khoa học đã
tìm về thiên nhiên để suy nghiệm và giải lý từ các chu kỳ tuần hoàn của cây cỏ
để đưa ra các phương pháp thích nghi cho việc xử lý ô nhiễm môi trường. Nguyên
lý SINH – DIỆT của Phật giáo có thể được đem ra áp dụng ở trường hợp này để
mang lại sự cân bằng cho hai nhu cầu phát triển và cải thiện môi sinh. Vì vậy,
trong thiên niên kỷ thứ ba này, nhiệm vụ chính yếu của các nhà khoa học trên thế
giới là:
* Phải tập
trung trí tuệ để bảo vệ và tái tạo sự tuần hoàn nguyên thủy của thiên nhiên;
* Nghiên cứu những công nghệ
sạch để thay thế các nguồn năng lượng đang sử dụng hiện tại.
* Truy tìm các giải pháp
thiên nhiên để giải quyết vấn nạn môi trường ô nhiễm trên thế giới.
Để kết luận, tiến trình làm sạch thiên
nhiên và trả lại thiên nhiên những nguồn nước trong lành, bầu khí quyển tươi
mát, bảo vệ những cánh rừng nơi trú ngụ của các thú vật sắp bị tiệt chủng, bớt
phí phạm những nguồn tài nguyên thiên nhiên trên thế giới nhất là nguồn nước sạch
.... là bổn phận và trách nhiệm của mọi người
trên hành tinh nầy. Đã tự nhận là một sinh vật thượng đẳng, con người
không thể từ chối bổn phận trên được.
Mỗi người trong chúng ta, nếu ý thức được
điều đó, cần phải biết gìn giữ và bảo vệ môi trường sống chung quanh mình. Đó
là một phương cách an toàn và nhân bản nhất trong thiên niên kỷ thứ ba. Và hơn
nữa, có làm được như thế, chúng ta đã trả lại một phần nào món nợ mà chúng ta đã
vai mượn trước của các thế hệ sau do việc làm suy thoái môi trường và phí phạm
tài nguyên trong quá trình phát triển kỹ nghệ để phục vụ con người.
Và suy nghĩ rốt ráo kể trên chính là một
hành động khẩn cấp mang lại cho trái đất an toàn
và an lành hơn trong những ngày sắp tới.
* Nguyên Thủy & Mai Thanh Truyết
Hội Bảo vệ Môi trường Việt Nam – VEPS
Mùa Lễ Các Thánh 11-2020.
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire